Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

- I яго вы, мусiць, абмухлярыце, вы ўсе так зрабiлi б, каб маглi.

Але той другi, здаецца, ужо змогся ад духоўнай спрэчкi. А як што якраз увайшоў слуга й памецiў кружочкамi й крыжыкамi на грыфельнай таблiцы, колькi кiм зьедзена й выпiта, а пасьля згроб абрус разам зь мiскамi й лыжкамi, усё да апошняга кубка, i вынес, ён вымае зь кiшэнi калоду картаў, ну, такiх, якiя цяпер чысьценька друкуюцца й называюцца чортавым малiтоўнiкам, кладзе зь яе дзесяць картаў перад сабою на голы стол i запрашае Айцэна, каб ён зь iх выбраў сабе адну, запомнiў яе, i як толькi гэта добранька зробiць, ён яму яе адкрые. Айцэн разглядвае карты, якiя, адкрытыя, дзiўным чынам спакушаюць яго, i ён думае сабе, што ўсё гэта чыстая лухта й блiзiр; але ўсё-такi выбiрае адну, чырвовага туза, на памяць пра дзеву Барбару Штэдэр, там дома, у Гамбургу, якая потайкам добра-такi прыпяклася яму, i кажа незнаёмаму, што вось ужо гатовы, адгадвай. А той ужо зьбiрае ўсе дзесяць адкрытых картаў, кладзе да астатнiх, закрытых, i спрытнымi рукамi тасуе калоду так хутка, што гасьцям у пакоi, якiя з кубкамi й чаркамi ў руках падышлi блiжэй i, поўныя цiкаўнасьцi, абступiлi яго й Айцэна й таго куксатага, аж у вачах застракацела. А тады шырокiм жэстам раскiдае калоду перад Айцэнам, сарочкамi дагары, i кажа:

- Сачыце ўважлiва, геру студыёзус, выбiраеце тры разы, - цяпер цягнiце!

Айцэн слухаецца.

- Гэтая пакуль што не, - кажа незнаёмы. - Адкладвай убок.

Айцэн цягне другi раз.

- I гэтая пакуль што не, - кажа той. - Вы ж ня хочаце расчараваць мяне, мой юны пане!

Айцэну пад каўняром запякло. Калi ўсё гэта толькi блiзiр, думае ён зноў, але тут жа пераскоквае на iншае - дзеве Штэдэр якраз, пэўна, вельмi залежыць, каб з трэцяга разу ён вышмаргнуў правiльна, рука дрыжыць, ён чуе на сабе пачашчанае дыханьне тых, што абступiлi яго, i наўгад, усьляпую цягне.

- Самусенькi акурат! - кажа незнаёмы. - Чырвовы туз. Рацыя, геру студыёзус?

Юны Айцэн стаiць, разьзявiўшы рот, i ня ведае, з чаго большаму дзiву давацца: з гарбатага, якi, цяпер гэта ўжо пэўна, агнездаваўся ў ягоным жыцьцi, альбо ж зь сябе самога, што так цэлка патрапiў з выбарам. Усе астатнiя моўчкi застылi, i толькi той, куксаты, раптам бярэцца рагатаць, як усё роўна ненармальны якi, i крычыць:

- Ах, братачка Лёйхтэнтрагер, якiя дзвосы вы нам тут выстаўляеце: з апошняга дурня робiце празарлiўца й прарока!

I з гэтых слоў Айцэн нарэшце даведваецца iмя незнаёмага, i яму, абазнанаму ў латынi пасьля чатырох гадоў лацiнскай школы ў родным горадзе, адразу прыходзiць у галаву пракляты Люцыпар, але, дзякаваць богу, мы яшчэ ў Германii, дзе "лёйхте" ёсьць лёйхтэ, гэта значыць "сьветач, зьнiч", а "трагер" ёсьць трагер - "носьбiт" i нiшто iншае, i той хто носiць гэты сьветач ёсьць "начны вартаўнiк" - Лёйхтэнтрагер.

Цяпер ужо i ўсiм закарцела параiцца з картамi, але Лёйхтэнтрагер тлумачыць, што, каб усё iшло сваiм добрым ладам, патрэбна пэўная сымпатыя, якое ў яго да iх нямашака; але ён-такi гатовы за пяць грошаў з носа вычытаць кожнаму з картаў ягоную будучыню, чаго якраз-такi ўсiм i закарцела даведацца, як iдуць iх гешэфты, якiя палюбоўнасьцi кожан зь iх мецьме, каму наставiць рогi яго законная супасьцельнiца, хто памрэ ад меча, хто скончыць свой век на шыбенiцы, а хто сканае дома ў ложку, аж Лёйхтэнтрагер за кароткi час зарабiў сваiмi прадказаньнямi куды больш грошай, чым нехта там другi за шэсьць дзён найруплiвейшай ручной маталыжнасьцi. Толькi юны Айцэн не рашаецца з ходу ўпусьцiць пяць грошаў, не, не таму, што ня мае, а таму што найглыбчэй верыць, што лёс людзкi ў руцэ божай, а не ў калодзе размалёваных зашмуляных картаў, i потым, думае ён, i без таго аднаго пэрсанальнага цуду на вечар годзе.

Тым часам галава яго ад вiна й цяпла вiруецца ўсё больш i больш, i ён ужо ня ведае, адкуль ён узяўся ў вялiкiм ложку ў пакоi на верхнiм паверсе "Лебедзяў", ведае толькi, што ў цемры прыходзiць да памяцi й што ляжыць у кашулi, курце й штанах, а шкарпэткi й чаравiкi прапалi гэтаксама як i мяшэчак, якi ён насiў на нацельным паяску: яго апаiлi й абакралi, i добра, што ён адразу не паверыў незнаёмаму, якi так назольна ашываўся каля яго, гэтаму, як яго? - Лёйхтэнтрагеру, i таму другому бiндзюку з куксай, - хто ўжо раз вызьвяраўся на начальствы, той нiколi не патрапляе ў закон. Вось ужо ён мерыцца ўскочыць, нарабiць гвалту - абакралi! забiлi! дзяржы яго! - калi раптам ў месячным сьвятле з акна бачыць, што той куксаты мiрна ляжыць каля яго, чуе яго сапеньне, а на сваёй заголенай лытцы адчувае кумпячыстую нагу Лёйхтэнтрагера, якi, зрэшты, ня сьпiць i тапырыцца ў цемру, быццам нешта выслухоўваючы, i як што ён заўважае раптоўнае хваляваньне свайго суложнiка, кажа яму:

- Я прыбраў ваш капшук, геру студыёзус, i каб нiхто ня сьцiбрыў, падсунуў вам пад галаву.

Юны Айцэн намацвае свой мяшэчак, ага, правiльна - тоўсты й круглы, такi, якiм яго й справiла яму цётка ў Аўгсбургу ў дарогу дахаты, бо чалавек ён ашчадлiвы, трацiцца толькi на самае-самае збытнае, так ужо ён выхаваны сваiм купецкiм бацькам, якi ўвесь час настаўляў яго: адно да аднаго, сынку, прыкладаецца сума. Супакоiўшыся, ён ужо зьбiраецца зноў апусьцiць галаву на юрзачок з манаткамi, калi раптам чуе тое, да чаго, мусiць, прыслухоўваўся ягоны сусед i тайны дабрадзей: крокi. Крокi за драўлянай сьцяной, якая аддзяляе гэты пакой ад iншых; там нехта пахаджае туды-сюды, туды-сюды, бесьперастанку, бяз супыну, i як жа бо даўно?

Юнаму Айцэну робiцца несамавiта, ён блiжэй падсоўваецца да суседа, якi, як ён цяпер сабе зазначае, валасаты па ўсiм целе й нават на горбiку, i кажа яму нашаптам, сам ня ведаючы, чаму кажа:

- Як той Вечны Жыд, што мусiць цэлы час вандраваць.

- Як вы на яго выйшлi? - таропка шэпча той яму ў адказ. - На Вечнага Жыда?

- Гэта толькi так сказалася, - кажа Айцэн. - Так называюць чалавека, якому не сядзiцца на месцы. - I зноў чуе крокi, ня можа iх адцурацца й штурхае Лёйхтэнтрагера ў рэбры: - А што, калi мы нацягнем штаны й сходзiм туды, можа, у хлопца яшчэ ёсьць вiно й ён будзе рады за кампанiю?..

Другi цiха засьмяяўся.

- Я ўжо быў. Прачынiў дзьверы й заглянуў, але там нiкога, толькi ўсякi хлам, некалькi скрынак, развалены стол i крэслы, ну, ўсё такое, што бывае ў запусьцеласьцi.

Айцэн маўчыць. Яму страшна, але ён не падае выгляду, нi сабе, нi тым болей Лёйхтэнтрагеру. Пасьля пытаецца:

- А крокi?

- Можа, нам проста мроiцца, - кажа другi й пазяхае.

Айцэну падаецца праблематычным, каб двум адразу мроiлася тое самае, i ён трасе галавою.

- Вы ўсё яшчэ чуеце? - кажа Лёйхтэнтрагер.

Айцэн кiвае.

- Вы ўпэўненыя, пане студыёзус? Бо я больш ня чую.

Айцэн доўга ўслухоўваецца ў ноч. То чуе нейкае глухое рэха, то ня чуе нiчога. Ён мог бы пайсьцi й сам паглядзець, як рабiў гэта той, але лепей мо такi застацца пад коўдрай, а заўтра таксама дзень будзе, i якое тут мае значэньне, што ён чуе нечыесь крокi ў сьне; Бог - ён вечны й Божы Сын таксама, але каб нейкi там жыд?..

I вось ужо ў пакоi ўсе сьпяць, з усiх бакоў чуецца сапеньне й пастогваньне й паперды, а неўзабаве ружавее й неба за вакном, але юны Айцэн ня бачыць гэтага, бо задрамаў i ён, гэтым разам бязь нiякiх вiдзежаў.

Калi пасьля прачынаецца, пакой ужо пусты, на ложках у поўным беспарадку сеньнiкi. У галаве - як рой дзiкiх пчол гудзе. Ах божа, божухны, думае ён i палохаецца, i тут жа правярае, цi на месцы мяшэчак: файненькая пацеха была б, каб хто здэматэрыялiзаваў яго з-пад галавы, яму прыгадалiся спрытныя пальцы новага сябра. Але мяшэчак на сваiм месцы, а побач цыдулка, на якой вугельчыкам напiсана: "Чакаю Вас унiзе, геру студыёзус. Камарад Л."

Ну, вось ужо й камарадам зрабiўся, думае Айцэн, уступаючы ў калашыны; ён зашпiляецца, шнуруе чаравiкi; што ён мог знайсьцi ўва мне, можа, гэта праз цётчыну спадчыну, пра якую я, асёл, расказаў яму, а ён сьпекулюе з далёкiм прыцэлам. Пасьля прыступкi ўнiз i на двор, дзе ён аблягчаецца, палошча каля калодзежа рот i высморкваецца, i пасьля адразу ў гасьцёўню. Там таксама пуста, толькi слуга слупам стаiць, лена й абыякава, а каля вакна на ўслончыку сядзiць камарад, жуе кавалак хлеба, чэрпае супчык i кажа:

- Падсаджвайцеся, геру студыёзус, i пасьнедайце са мною, коней я ўжо дагледзеў, вашага i свайго.

Юнаму Айцэну робiцца не па сабе, быццам ён знайшоў скарб, чалавека, якi пра ўсё паклапоцiцца, да таго ж па добрай волi, ён толькi апасаецца: настане дзень, калi можа быць прад'яўлены рахунак; гэта ўводзiць яго ў разьвярэд. Абодва жуюць, Айцэн, праўда, чакаючы, што той нешта скажа пра начныя крокi ў пакоi, у якiм нiкога ня было, альбо, што сталася з куксатым i куды ён падзеўся, бо, як здавалася, яны былi памiж сабою знаёмыя, а чалавек жа ня так хутка перасядае з аднаго сябра на другога; але той зноў анi слова пра здарэньне, прыяцель больш захапляецца канём, на якiм Айцэн прыехаў з Аўгсбурга ў Лейпцыг, вузкiм крупам i магутным складам цела, аж маладому чалавеку закрадаецца падазрэньне, цi не паклаў хлопец вока на яго каня, i рашае нарэшце ня спускаць зь яго вачэй. Але пасьля, заплацiўшы гаспадару "Лебедзяў" i пайшоўшы ў стайню, ён бачыць, што тагоны конь куды спраўнейшы за ягонага, ня конь, а чысты сатана, ноздры так i храпаюць, вочы гараць, на месцы не стаiць, так i танцуе, так i выгельцвае, i прыяцель, мабыць, павагаецца, перш чым сесьцi на яго, нябось пабаiцца, каб ня скiнуў; але той, нягледзячы на сваё калецтва, лёгкiм скокам узьлятае ў сядло й сядзiць як сапраўдны верхавец; пасьля высмальвае праз браму на вулiцу й за паварот, аж iскры з-пад капытоў, людзi шарахаюцца наўроссып, i юны Айцэн, хоч-няхоч, пасьпявай за iм; i толькi калi ўжо ад'ехалiся на бiты гасьцiнец, на Вiтэнбэрг, пакiнуўшы за сабою расплывiстыя абрысы Лейпцыга, ён наганяе камарада, якi цяпер лёгенька патрухвае наперад.