Змагарныя дарогi (на белорусском языке) - К Акула

Група Рэшатава й Калмыкова кiравалася галоўнай вулiцай Асбаху ў бок Альткiрху. Пры ўваходзе ў вёску, налева побач дарогi, францускiя танкiсты старалiся выцягнуць зь вязкай гразi цяжкi амэрыканскi танк "шэрман". Па абодвух баках яго вежы бялелi лёрэнскiя крыжы - прынятыя дэ Голем знакi Вольнай Францыi. Вёска была перапоўненая цывiльнымi й войскам. Па вулiцы ва ўсходнiм кiрунку паволi паўзьлi танкi й машыны. Жаўнеры, седзячы на iх зьверху, насалоджвалiся хвалямi радасных галасоў i прывiтаньняў жыхароў, якiя падносiлi iм хлеб i вiно. Маладыя дзяўчаты, якiх жаўнеры трыццатай дывiзii рэдка й бачылi, кiдалiся ў абдымкi да афрыканцаў, голасна сьмяялiся й дарылi iх сакавiтымi пацалункамi.

Група Рэшатава са сьлiмачай хуткасьцю пасоўвалася па самым краi вулiцы. Яе праводзiлi крыкi, гiгiканьне, лаяньне й зьдзеклiвыя насьмешкi чорных афрыканцаў. Адна цi другая жанчына з натоўпу разьюшана падскоквала да калёны з кулакамi. Мужчыны кiдалiся зь яўным намерам, каб ударыць каторага палоннага. Канвойным цяжка было трымаць воддаль цывiльных. што раптам набралiся адвагi. Жыхары Асбаху хацелi, вiдаць, адпомсьцiць галодным жаўнерам "трыццаткi" за тое, што адважылiся на працягу апошняга тыдня заспакойваць свой голад куском iхняга хлеба цi агароднiны.

Сымон заўважыў у натоўпе жанчыну гадоў сарака з дзiцём на руках. Яна, прыглядаючыся да палонных, горка плакала. Хто-ж мог увайсьцi ў тайнiцы ейнага гора ў гэты дзень i час? Магчыма, што дзесь на далёкiм фронце, мо на другiм баку Эўропы, мела сына цi мужа ды ўяўляла, што й ён дзесь галодны, празяблы, а мо й хворы пляцецца ў лiку палонных пад чужым канвоем. А мо ўжо была ўдавой...

Адно двух- цi трохгадовае дзiця, нiчога не разумеючы, чаму навокал такая вялiкая суматоха, шырока расплюшчанымi нявiннымi вочкамi, толькi дзецям уласьцiвым поглядам, пазiрала навокал.

На заходнiм баку Асбаху, зьлева, дымiлi яшчэ галавешкi хаты, а ў суседняй вываленая была цэлая сьцяна. Магчыма, што якраз адгэтуль заiкаўся халоджаны вадою стары бальшавiцкi "максiм" пад час раньняга наступу францускiх адзьдзелаў. Далей дарога зьбягала ў лагчыну. Па абодва бакi яе валялiся снарадныя лускi, нямецкiя шлемы, шапкi, патранташы. Крыху воддаль, налева й направа ў вадзе ляжала колькi пашматаных на кавалкi францускiх жаўнераў. Як давялося даведацца пазьней Сымону, французы ранiцою, зусiм бяз элемэнтарнай асьцярожнасьцi, вiдаць, п'янаватыя, iшлi тут групамi ў наступ. Адзiн з пярэдняе абароны батальёну Мураўёва пачаставаў iх парай панцырфаўстаў, ды, пэўна-ж, i той, ужо раней прыгаданы "максiм" таксама наступоўцаў не пагладзiў.

Плетучыся паволi побач бясконцай калёны машын i танкаў, пад дзiкiя крыкi й насьмешкi мараканцаў, палонныя мiнулi на рэчцы новапабудаваны мосьцiк i накiравалiся ў вялiкi двор фабрыкi пры ўваходзе ў Альткiрх. У варотах двара групе загадалi спынiцца й пачалi вобыскi. Акрамя канвойных, падыходзiлi да палонных i iншыя, што спынiлiся з машынамi. Яны шукалi па кiшэнях, выцягвалi запальнiчкi, ножыкi, забiралi з рук гадзiньнiкi, а некаторыя навет выкiдалi ў гразь усякую непатрэбную iм дробязь. Праз увесь гэты час палонныя былi прымушаныя трымаць рукi ўверх.

Непадалёк на адкрытым джыпе сядзеў афiцэр i штосьцi балбатаў у радыёперасыльны апарат. Магчыма, гэта быў карэспандэнт, а мо й афiцэр сувязi.

- Вы откудова? Вы русские? - адлажыўшы набок трубку, раптам спытаў ён па-расейску.

- Не, беларусы.

- Да всякие есть, - паправiў iншы.

- А чего же вы за Гитлера воевать пошли?

- Да мы не пошли. Он нас сам забрал.

- Да уж ожидайте, пока вам поверим, - скрывiўся афiцэр.

Адзьдзел, да якога трапiў Рэшатаў са сваёй групай, як выясьнiлася, складаўся пераважна з мараканцаў. Было сярод iх шмат чорных, а таксама расейцаў, палякаў, а магчыма, што й беларусаў. Зрэшты, дзе пад час Другое Сусьветнае вайны ня было славянаў? Ваявалi яны пад усiмi сьцягамi й па ўсiх тэатрах вайны.

На вялiкай фабрычнай плошчы група спынiлася. Пачаўся ўжо другi i яшчэ больш грунтоўны кантроль з боку канвойных. Бедны быў той, хто меў добрыя боты: хутка давялося зь iмi разьвiтацца. Сымон быў задаволены, што меў адно падношаныя чаравiкi. Разутыя найчасьцей не атрымоўвалi нiчога ўзамен. Французы, вiдаць, запасалiся абуткам, каб пры нагодзе было за што выпiць.

Воддаль ад новапрыбылых стаяў натоўп - сотнi мо тры - раней ужо прыгнаных з трыццатай дывiзii. Сымон спасьцярог там Налепу й шмат iншых са свае роты. Афiцэры стаялi ў асобнай групе побач. Лейтанант Башмакоў нiяк не мог дапытацца, дзе згубiўся лейтанант Сьцервiн. Камандзер роты Багданаў цьвердзiў, што пазаўчора каля гадзiны адзiнаццатай Сьцервiн сабраўся ў абход пазыцыяў i ад гэтага часу яго не бачыў. Думалi, што пазьней выясьнiцца, што мо на гэты бок забадзяўся, ажно й тут няма. Чалавек як у ваду кануў. Нiхто зь iх так i не даведаўся, што сталася са Сьцервiным, а тыя, што ведалi, тым часам маўчалi.

Пасьля блiзу гадзiннага чаканьня ўсiх палонных накiравалi ў горад пад канвоем мясцовае палiцыi. Прайшоўшы колькi вулiцаў, спынiлi iх перад будынкам каманданта. Афiцэраў паклiкалi на допыты. У гэтым часе францускiя жаўнеры, што праходзiлi й праязджалi, шнырылi ў людзей па кiшэнях. Ужо зусiм сьцямнелася, калi загналi палонных у падвал нейкага вялiзнага будынку. Там прасядзелi мо пару гадзiн, атрымаўшы першую страву па гэтым баку - па лыжцы нясмачнай полiўкi.

Заладаваўшы людзей на шматлiкiя транспартныя машыны, завезлi iх за паўдзесятка кiлямэтраў у нейкае мястэчка, дзе разьмясьцiлi на начлег (як Сымон назаўтра даведаўся, прыгледзеўшыся) у пустой жыдоўскай сiнагозе. Пры ўваходзе ў яе яшчэ раз лазiлi людзям па кiшэнях, i ў шматлiкiх беларусаў вытварылася iдэя, што французы - дасканалыя кiшанёвыя майстры.

Сымон апынуўся наверсе, у вялiкiм бочным пакоi. Людзей напакавалi туды, як у бочку селядцоў. Праз вокны сьвiстаў вецер. Было цёмна. Людзi клалiся адпачываць на сьцюдзёнай падлозе. Ногi й галовы так паблыталiся, што цяжка было-б i разгледзець, што да каго належыць.

У адным кутку чуваць было нямецкую мову.

- Ты куды нагу ўпёр мне ў плечы! - жалiўся адзiн голас.

- Павярнiся-ж ты хаця крышку, каб i я прылёг.

- Вось дык i жывём, - уздыхнуў трэцi.

- Камэрад, камэрад! Дас iст фаў драй! - дражнiў немцаў Рэшатаў.

Колькi чалавек гучна засьмяялася.

II

Ранiцою Сымон разгледзеўся. Бажнiца была паўнюсенька набiта народам. Балькон, нiжняя заля, бочныя каморкi - усё было перапоўнена.

- Слухай! - гукнуў Сымона Пiсаронак. - Караткевiч тут ёсьць.

- Так? Дзе ён?

Знайшлi Вiктара на бальконе. Сядзеў i, пазяхаючы, разглядаўся. Усмiхнулiся, паздароўкалiся, моцна пацiснулi рукi.

- А калi-ж ты трапiў? - пытаў Сымон.

- Учора апаўднi.

- Дык дзе-ж ты так доўга быў заваляўся?

- Братка, каб ты толькi ведаў, - пазяхаў iзноў той. - Хацеў я ўжо быў заставацца ў селянiна. Дамовiўся, усё абцяпаў, як належыцьца. Начаваў у яго цэлую ноч. Дзе-ж ты, братка, такое бачыў... Як пасядзеў адну пару ў тых вакопах - вады па каленi... Не, думаю, не такi я дурань, каб калець на сьцюжы. Дык ведаеш, пайшоў да Рэшатава й прашу, каб даў мне боты. Ён кажа: дам табе боты, дык хутка нi цябе, нi ботаў не ўбачу. Зараз змыешся, кажа. Як узяла мяне, братка, злосьць. Не, думаю, скула-ж табе ў бок. Калi так, думаю, дык i фiгу мяне больш убачыш. Забраўся я да мужыка ў пуню на сена й выспаўся як належыцьца. Спаў да васьмi. Ранiцаю ўстаў, папiў культурна кавы, пасьнедаў у гаспадара дый толькi ўжо збiраўся ў цывiльнае пераапранацца, як тутака табе й пачалося. Ад хаты да пунi не было як перабегчы: мiны кругом клалiся, кулi навокал сьвiсталi...