Змагарныя дарогi (на белорусском языке) - К Акула

- А я ня ведаю, - адказаў адзiн.

- Дык чаго тады сядзець? Давайце ў лес. У лесе далучылiся да вялiкай групы - каля паўсотнi чалавек. Былi тут обер-лейтанант Рэшатаў, Калмыкоў, дружыновыя Лакуста, Булько, Вiткоўскi й iншыя падафiцэры. Новапрыбылыя хутка даведалiся аб трапнасьцi сваiх ранейшых мяркаваньняў. Працiўнiк заняў вёску й абкружыў ззаду лес: завязаў мяшок, як казалi. Доказам гэтага быў трэск i грукат разнаякай зброi, перанесены далёка на поўнач за канал. Да групы цэлы час далучалiся новыя. Радзiлiся, як найлепш й найбясьпечней трапiць у палон.

- Так вот, ребята, - пачаў курносенькi Рэшатаў, - желаем мы этого или нет, у нас только один остался теперь путь - это в плен. Мы окружены. Слышите стрельбу со всех сторон? Удирать нам уже некуда. Только и кранись, как всех нас перестреляют. Нужно сдаваться. Ваша судьба, конечно, лучшая, чем у нас, офицеров. Кто знает, что с нами сделают. Но вы сами знаете: я мог давно удрать, да ведь остался только для вас. Потому и остался, что вас жалко...

- Каб табе скула ў бок, як ты праўду гаворыш, ты, крывадушны маскалюга! злосна загрымеў былы Рэшатаў канюх Спарыш.

Обер-лейтанант раней гаварыў, гледзячы больш сабе на мыскi хромавых боцiкаў, чым у вочы людзям, а цяпер, пры такой нечаканай рэакцыi, цi навет, як магло яму здацца, пагрозе, яўна зьбянтэжыўся й на момант зусiм зьбiўся з панталыку. Кiнуў вокам перш на былога свайго канюха, пасьля на Калмыкова й рэшту людзей, быццам чакаючы ад iх слоўнай дапамогi.

З групы пачулiся галасы:

- Кiнь ты, Спарыш, цяпер не пара на гэта.

- Перастань, Сымон.

- Дык чаго тады чакаць? Давайце, iдзём, - запрапанаваў адзiн з групы.

- Все согласны? - пасьмялеў маскалёк i зiрнуў яшчэ раз на Сымона.

- Давайце.

- А погоны нужно сорвать, я думаю, - гаварыў Калмыкоў Рэшатаву.

- Да зачем? Разве солдаты не знают или не скажут? Пущай уже, что будет все равно.

- Давайце тады не чакаць, бо могуць па нас страляць, - перасьцярог Булько.

- Паслаць аднаго да iх. Хто тут умее крыху па-француску? Няхай iдзе й скажа, што мы тут чакаем.

- Кiдаем зброю! - крычэў голас.

- Давайце сюды ў кучу. Пасы, патранташы - усё чысьценька. Не разыходзьцеся.

- Только не кричать! - супакойваў сам неспакойны Рэшатаў. - Могут услышать - они здесь близко - тогда дело плохо.

- Кто там пойдет к ним?

- Лоеў, давай ты, ты-ж крышку гаворыш...

- Давай, Лоеў!

Таго, каго называлi Лоевым, ня трэба доўга намаўляць. На хаду адкiнуў пас, хлябак i накiраваўся лясной дарожкай у кiрунку Асбаху.

IV

Ськiдаючы з пляча стрэльбу й пас з патранташамi ды шлём, Сымон Спарыш адчуваў, што закрывае яшчэ адзiн разьдзел у сваiм жыцьцi. Шкадаваць ня было чаго, й перад сумленьнем ня трэба было рабiць справаздачы: сiлай апранутае адкiдалася набок, на ваенны сьметнiк. Адно, што юнак думаў, - гэта тое, што не адкiнуў-бы так лёгка зброi, калi-б змагаўся за Бацькаўшчыну. Сьвядомасьць сiлы, як права, ужо даўно была асвоеная яшчэ гадамi зялёным юнаком. Для Сымона стрэльба была больш чымся прылада, якой можна было забiваць; гэта быў сымбаль прыналежнасьцi да тых, якiя нейкае права маюць цi мець могуць, да тых, што змагаюцца за быт i людзкiя правы, а зусiм не да тых, што надужваюць сiлу для паняволеньня й прыгнятаньня слабейшых. Стрэльба ў Сымонавых вачах - гэта перадусiм прылада абароны, адстойваньня сваiх правоў у тых месцах i абставiнах, дзе лiчылiся толькi з моцнымi, зброю маючымi.

Юнак стараўся мяркаваць, дзе й на якiх пазыцыях ён быў i куды пойдзе ў будучынi. Як-нiяк - знаходзiўся на парозе няволi. Цi ў няволю йдзе дабравольна цi пад прымусам - менш iстотна. Сымон цешыў сябе, лепш сказаць - ашукваў сам сябе тым, што йдзе ў няволю дабравольна... Дык i стрэльбу трэба было дабравольна адкiнуць.

У хуткiм часе вярнуўся Лоеў. Ногi ягоныя ледзь валачылi цяжкiя драўляныя клумбы, што французы далi ўзамен за чаравiкi.

- Гляньце, гляньце! Ужо ўспелi пераабуць! - зьдзiвiўся хтосьцi з натоўпу.

- Нявузка, брат! Якiя ёмкiя дзеравяшкi!

- Это плохо, что они сапоги снимают, - заўважыў Рэшатаў i з жалем, развiтальным поглядам кiнуў на свае хромавыя боцiкi.

- Давайце хутчэй! - загадаў Лоеў. - Далi мне пятнаццаць хвiлiн часу й папярэдзiлi, што калi за гэты час не прывяду вас, то будуць страляць. Станавецеся тройкамi!

Два разы ня трэба было паўтараць. Усе сталi тройкамi й рушылi дарожкай, кiруючыся ў вёску.

- Падымайце рукi ўверх! - крыкнуў Лоеў, iдучы наперадзе й махаючы ня зусiм ужо чыстай i ня надта белай насаткай.

Сьпераду, з прыдарожных кустоў, вырасла некалькi фiгураў i, гарлапанячы на розныя лады незразумелай мовай, падняўшы ўверх аўтаматы, наблiжалiся да калёны палонных. Адзiн, старэйшы рангам, паказаў рукой, каб спынiлiся.

- Афiцэры, наперад! - загадаў па-нямецку.

Успомненыя выйшлi на чало калёны.

- Цi зброi ў каго няма?

- Няма.

- Марш наперад! I не гаварыць! Рукi трымаць уверсе!

Калёну з двух бакоў абступiла больш дзесятка французаў. Некаторыя зь iх хiсталiся на нагах, вiдаць, былi падпiўшы. Два былi апранутымi ў чорныя цывiльныя штаны, у аднаго ў похве пры баку вiсеў доўгi нож. Усё гэта было малое, хударлявае, мiзэрнае. Мiж iмi - тры чорныя. Як даведалiся палонныя пазьней, тут было шмат мараканцаў, сенегальцаў i iншых афрыканцаў.

Сымону зь першага пагляду не спадабалiся гэтыя "вызвольнiкi". "Што-ж, разважаў ён, iдучы, - каб хаця йшоў чалавек у палон ды да нейкага сапраўды людзкога войска. Парабак i той добрым панам ганарыцца. А тут во нейкая нявыразная плеўка, казаў той. Аж сорамна да такiх у палон iсьцi. Цi-ж гэта войскам яно называцца мае права? Вунь гэны паўцывiльны й паўвайсковы, а гэты во з нажом ходзiць... Цьфу ты, нячыстае! Бандыты нейкiя, дый годзе. Вось каб было за што ваяваць, дык адпсяюрылi-б што называецца, паказалi-б мы iм, дзе добрае войска. Вы гэта ня думайце, што нас зброяй перамаглi..."

Найбольш балючым i панiжаючым у Сымонавым разуменьнi было тое, што вось гэтыя, хто ведае адкуль пазбiраныя ў адну кучу бандыты думалi, што зброяй перамаглi й прымусiлi здацца ў палон такiх рослых, дужых, але - на iх думку баязьлiвых i малавартасных жаўнераў...

FORT BREVILLE

I

Ад швайцарскае мяжы аж да паўдзённых Вагезаў 26 лiстапада 1944 году прарваная была лiнiя нямецкае абароны. Павуцiньне пяхоты, мясцамi толькi падтрыманае артылерыяй, ня выказала значнага супрацiву. Адно штаб Зiглiнга й рэшткi некаторых адзьдзелаў мелi час i магчымасьць адступiць. Масы беларусаў жаўнераў трыццатае дывiзii - хлынулi ў адчыненыя французамi й амэрыканцамi дзьверы, узыйшлi на парог новага сьвету. З вакопаў i бункераў, з умацаваных будынкаў, з узгоркаў i далiнаў, адусюль, дзе знайшоў iх хаўрусьнiцкi агонь, па адным, меншымi й большымi групамi валаклiся гэтыя новыя нявольнiкi пад зброю францускiх i амэрыканскiх канвойных. Вочы iх гарэлi-сьвяцiлiся ад непраспаных начэй, запалыя шчокi, бледныя твары сьведчылi аб недаяданьнi й вялiкiх фiзычных цярпеньнях. Кожны цягнуў на сваёй вопратцы па пару кiлаграмаў глiны цi чорнай гразi. Шмат каго канвойныя пазбавiлi чаравiкаў, абулi ў танныя дзеравянкi, а то й пакiнулi ў шкарпэтках цi анучах.