Стары чалавек i мора (на белорусском языке) - Эрнест Хемингуэй

- Але, - сказаў ён. - Але, - i нячутна склаў вёслы ў лодку. Ён пацягнуўся па шнур i вось ужо лагодна трымаў яго памiж вялiкiм i ўказальным пальцамi правай рукi. Ён не адчуваў нi напругi, нi вагi, трымаў шнур без высiлку. Потым рыба пацягнула зноў. Цяпер торганне было як бы пробнае, не моцнае i не цяжкое, i ён ведаў дакладна, што гэта. На глыбiнi ста сажняў марлiн* церабiў сардзiны, што пакрывалi вастрыё i стрыжань кручка там, дзе кручок ручной коўкi вытыркаўся з галавы малога тунца.

* Марлiн - уласна марлiн, рыба, роднасная меч-рыбе; меч-рыба.

Стары чалавек, далiкатна трымаючы шнур, мякка, левай рукой адвязаў яго ад прута. Зараз ён мог дазволiць яму бегчы памiж пальцаў гэтак, што рыба не адчувала нiякай напругi.

"Так далёка ад берага ён павiнен быць вялiзны ў гэтым месяцы, - падумаў стары чалавек. - Еш iх, рыба. Еш iх. Прашу цябе, еш iх. Якiя свяжуткiя яны! А ты, там, унiзе, на глыбiнi шасцiсот футаў у гэтай халоднай вадзе, у цемрадзi. Павярнiся яшчэ раз у гэтай цемрадзi ды зноў за iх бярыся".

Ён адчуў лёгкае асцярожнае тузанне, а пасля мацнейшае, гэта калi патрэбны быў пэўны высiлак, каб сарваць галаву сардзiны з кручка. Потым не было нiчога.

- Давай, давай, - услых сказаў стары чалавек. - Павярнiся яшчэ раз. Толькi панюхай iх. Праўда, цудоўныя? Паеш iх напоўнiцу зараз, а тады возьмешся за тунца. Цвёрды, халодны, прыемны на смак. Будзь смялейшая, рыба. Еш iх.

Ён чакаў са шнуром памiж вялiкiм i ўказальным пальцамi, назiраючы за iм, а таксама, адначасна, i за iншымi шнурамi, бо рыба магла шуснуць угару або ўнiз. Потым паўтарылася тое асцярожнае тузанне.

- Ён возьме яго, - уголас вымавiў стары чалавек. - Божа, дапамажы яму ўзяць яго.

Але ён не ўзяў. Ён знiк, стары чалавек не адчуў больш анiчога.

- Ён не мог пайсцi. Ён паварочваецца. Магчыма, ён ужо трапляў на кручок i штосьцi памятае пра гэта.

Раптам ён адчуў лагодны дотык да шнура i моцна ўсцешыўся.

- Ён проста паварочваўся. Ён возьме яго.

Стары чалавек узрадаваўся, адчуўшы мяккае тузанне, а пасля - штосьцi моцнае i неверагодна цяжкае. Гэта быў цяжар рыбы, i ён усё вызваляў i вызваляў шнур, адмотваючы першы з рэзервовых скруткаў. Той спаўзаў унiз, лёгка слiзгаў памiж пальцамi старога чалавека, i ён услед адчуваў, якi ў рыбы вялiзны цяжар, хоць ледзь прытрымлiваў шнур вялiкiм i ўказальным пальцамi.

- Вось дык рыбiна, - сказаў ён. - Схапiла тунца, кручок якраз збоку ў ейным роце, ды iмкнецца з гэтым уцячы.

"Але марлiн павернецца i праглыне тунца", - падумаў ён. Ён не вымавiў гэтага, бо ведаў, што калi скажаш пра нешта добрае, яно можа не здарыцца. Ён разумеў, якая гэта вялiзная рыбiна, i нiбыта бачыў, як яна iмкне ў цемры з тунцом упоперак рота. У гэты мiг ён адзначыў, што марлiн спынiўся, але, як i раней, стары чалавек адчуваў ягоную вагу. Пасля цяжар павялiчыўся, i ён папусцiў шнур. На нейкi момант ён мацней сцiснуў яго вялiкiм i ўказальным пальцамi, i цяжар яшчэ пабольшаў ды пацягнуў шнур унiз.

- Ён узяў тунца, - сказаў стары чалавек. - Цяпер я дам яму як след наесцiся.

Шнур, выслабаняючыся, слiзгаў памiж ягонымi пальцамi, а тым часам ён, працягнуўшы ўнiз левую руку, прымацаваў вольны канец двух запасных маткоў да пятлi пары маткоў наступнага шнура. Зараз ён быў гатовы. Ён меў у запасе тры маткi шнура па сорак сажняў даўжынёю апроч таго, якi ён выкарыстоўваў.

- З'еш трохi больш, - сказаў ён. - Паеш напоўнiцу. Паеш гэтак, каб вастрыё кручка трапiла табе ў сэрца i забiла цябе. Усплывi добранька на паверхню, каб я ўсадзiў у цябе гарпун. Так. Ты гатовы? Ты дастаткова доўга быў ля стала? Пара! - гучна вымавiў ён ды, моцна тузануўшы абедзвюма рукамi за шнур, падоўжыў яго на ярд, а тады падсякаў яшчэ i яшчэ раз, тузаючы шнур напераменку кожнай рукой з усёй сiлаю рук i цела з ягонаю вагою.

Нiчога не адбылося. Рыба спавольна плыла сабе, i стары чалавек нi на цалю не мог яе ўзняць. Ён цягнуў цераз плечы моцны, прызначаны для цяжкой рыбiны шнур, ажно той напяўся гэтак, што пацеркi вады адскоквалi ад яго. Потым шнур стаў пацiху як бы сычэць у вадзе, а ён па-ранейшаму трымаў яго, упiраючыся ў лаўку, не нахiляючыся назад. Лодка пачала паволi iсцi ў кiрунку паўночнага захаду.

Рыба плыла далей, як i дагэтуль, i ён плыў разам з ёю па цiхай вадзе. Iншыя прынады былi па-ранейшаму ў вадзе, але ён не мог нiчога зрабiць.

- Як шкада, што са мной няма хлопчыка, - услых сказаў стары чалавек. Рыба цягне мяне на буксiры, i я ж як той бiтэнг*. Можна было б прывязаць шнур да лодкi. Але ж марлiн мог бы парваць яго. Я з усiх сiл мушу ўтрымлiваць рыбiну i адпускаць шнур, калi гэта неабходна. Дзякуй Богу, што ён вандруе, а не шукае схову на глыбiнi. Што я буду рабiць, калi ён усё ж надумае рушыць углыб, я не ведаю. Што я буду рабiць, калi ён дасць нырца ды спусцiць дух, я не ведаю. Але зраблю нешта. Ёсць мноства рэчаў, якiя я магу зрабiць.

* Слуп на палубе судна для ўтрымання буксiрнага троса, якарнага каната i г.д.

Ён трымаў шнур, што аблягаў плечы, i сачыў за яго нахiлам у вадзе i за лодкай, тая спакойна плыла на паўночны захад.

"Гэта заб'е яго, - думаў стары чалавек. - Ён не зможа плысцi гэтак заўжды". Але мiнула чатыры гадзiны, а рыба плыла сабе, як i раней, у адкрытае мора i валакла за сабою лодку, а стары чалавек па-ранейшаму быў туга сцягнуты шнурам упоперак спiны.

- Я падчапiў яго на кручок апоўднi, - сказаў ён. - I я яго яшчэ не бачыў.

Ён надта рашуча ссунуў унiз свой саламяны капялюш перад тым, як зачапiў на кручок рыбiну, i цяпер той моцна муляў лоб. Смага мучыла таксама, i ён, апусцiўшыся на каленi, асцерагаючыся, каб незнарок не таргануць шнур, падабраўся, наколькi здолеў, да носа лодкi i адною рукою дацягнуўся да бутэлькi з вадой. Ён адаткнуў яе i крыху адпiў. Потым трохi адпачыў на носе. Ён аддыхваўся, седзячы на непастаўленай мачце са згорнутым ветразем, - толькi б вытрываць.

Потым ён паглядзеў цераз плячо назад i ўбачыў, што на даляглядзе не вiдаць сушы. "Не бяда, - падумаў ён. - Я заўсёды змагу прыплыць на водблiск агнёў Гаваны. Яшчэ дзве гадзiны да заходу сонца, i, мажлiва, рыба якраз выплыве. А не, дык тады, як узыдзе месяц. Калi ж не выплыве i тады, то, можа, на ўсходзе сонца. Здранцвеласцi няма, i я чуюся дужым. Гэта ў яго кручок у роце. Ну i рыба, як цягне шнур! Вiдаць, ён шчыльна зацiснуў дрот сваiм ротам*. Хацелася б на яго паглядзець адзiн раз, каб ведаць, з кiм я змагаюся".

* Для старога чалавека рыбiна, з якой ён змагаецца, сапернiк, iстота мужчынскага роду.

Рыба плыла ўсю ноч i, наколькi ён мог меркаваць па зорах, не мяняла свайго кiрунку. Стала холадна пасля таго, як сонца зайшло, пот на спiне, на руках i на яго старых нагах высах. Днём ён узяў мяшок, якiм была накрыта бляшанка з прынадай, i разаслаў яго на сонцы сушыцца. Пасля, як сонца зайшло, ён завязаў мяшок на шыi, закiнуўшы яго на спiну, ды асцярожна заправiў пад шнур, што быў на плячах, як бы падклаўшы туды падушку. Цяпер ён патрапiў гэтак прыхiлiцца да носа лодкi, што стаў чуцца амаль няблага. Ягонае становiшча было ў сапраўднасцi, можа, крыху лепшае, як раней, але ён уважаў яго за нават i не кепскае.

"Я нiчога не магу зрабiць з iм, а ён нiчога не можа зрабiць са мной, думаў ён. - Датуль, пакуль рыба вось так плыве".

Адзiн раз стары чалавек устаў i памачыўся за борт лодкi, ды паглядзеў на зоры, i праверыў свой курс. Шнур выглядаў як зiхатлiвая палоска, што падала ў ваду проста з яго плячэй. Зараз яны рухалiся павольней, водблiск агнёў Гаваны быў не гэткi моцны, такiм чынам ён зарыентаваўся, што плынь iх вiдочна нясе на ўсход. "Калi я згубiў бляск Гаваны, значыцца, мы больш падалiся на ўсход, падумаў ён. - Бо, калi б рыба не збочыла са свайго курсу, бачыў бы яго яшчэ шмат гадзiн. Цiкава было б даведацца, як там бейсбол, як сёння згулялi ў вышэйшых лiгах, - падумаў ён. - Гэта надзiва лёгка было б зрабiць, маючы радыё". Пасля ён загадаў сабе: заўсёды думай пра справу. Думай пра тое, што робiш. Не забiвай галаву нiякiм глупствам.

Потым сказаў уголас:

- Шкада, што са мною няма хлопчыка. Ён дапамагаў бы мне i глядзеў на гэта сам.

"Нiхто не павiнен быць адзiн у старым веку, - разважаў ён. - Але гэта непазбежна. Я мушу памятаць, што мне трэба з'есцi тунца, пакуль той не сапсаваўся, каб не аслабець. Памятай: не мае значэння, хочацца табе есцi або не, але ты мусiш спажыць яго ўраннi. Памятай", - сказаў ён сабе. Уночы дзве марскiя свiннi падплылi да лодкi, i яму было чутна, як яны круцiлiся i пыхкалi. Ён мог адрознiць шумнае сапенне самца ад падобнага на ўздыхi пыхання самкi.

- Гэта - добрыя iстоты, - сказаў ён. - Яны гуляюць i жартуюць, i займаюцца любошчамi. Яны нашыя браты, як лятучыя рыбы.

Потым ён стаў шкадаваць вялiкую рыбу, што зачапiлася на кручок. "Цудоўны i дзiўны марлiн, i хто ведае, колькi яму гадоў - думаў ён. - Нiколi не траплялася мне такая дужая рыбiна, i нiводная не паводзiла сябе гэткiм дзiўным чынам. Магчыма, ён занадта мудры, каб скакаць. Ён мог бы знiшчыць мяне скокамi або калi б уцякаў як шалёны. Але, магчыма, ён трапляў на кручок шмат разоў да гэтага i ведае, што яму трэба змагацца якраз так. Ён не падазрае, што супраць яго ўсяго адзiн чалавек, ды i той стары. Але якая гэта вялiзная рыбiна, i колькi грошай дадуць за яе на рынку, калi мяса добрае. Ён схапiў прынаду, як хапае самец, i ён цягне шнур, як самец, i ў ягоным змаганнi няма нi знаку панiкi. Хацеў бы я ведаць, ёсць у яго нейкiя планы цi ён у такой жа роспачы, што i я?"