Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Махорка пачуў, як яму адразу заняло дыхаць. Ён бег вулачкай да Сяргеiхi на двор як толькi мог, збiваючы з ног баб з вёдрамi ў руках. Крычаў, каб яны беглi за iм, i бабы - у вулачцы насiлi ваду адны бабы - завярнулiся следам.

На двары ў Сяргеiхi ён кiнуў вядро з гразёю пад прызбу i ўскочыў на вярсту дроў, што была складзена ўровень з тынам. Стоячы на дрывах, ён намацаў на страсе лату, якой была прыцiснута салома. Па страсе ўгару было лёгка iсцi, што па раллi на гародзе, i ён падымаўся на самы верх на адных нагах. На яго дыхнула гарачым дымам здалёку з вулiцы; здалося, гарыць рубашка. Ён тады стаў на каленi, пасля лёг на страху ад двара - пад вецер. На страсе зверху тлела салома - не магла адразу заняцца агнём: злежалася. Калi рваў вецер, па саломе бегаў дробны агеньчык - з месца на месца.

- Вады!.. Пяску падайце!.. Пяску!.. - закрычаў Махорка i пачаў зграбаць голымi рукамi зверху са страхi салому з агнём i кiдаць на гарод.

Вецер хапаў з-пад рук кавалкi моху i кацiў iх з iскрамi па ўсёй страсе...

Тады Махорка, учарэпiўшыся рукамi за лату на вiльчыку, каб не паляцець са страхi, стаў таптаць салому нагамi, там, дзе скакаў агонь.

Пачуў, што закасалiся па каленi калошы ў штанах i пячэ ў лыткi.

- Вады!.. - крычаў ён i чуў, што на двары кашляў Панок: прыбеглi мужчыны.

Пасля ён убачыў, што яму з вулачкi з зямлi падаюць вядро з вадой. Ён не мог яго дастаць i крыкнуў, каб падалi, стаўшы на плот.

Не давала дыхаць, бiў кашаль; на самай сярэдзiне на вiльчыку занялася агнём салома: бралася гарэць страха.

Махорка бачыў, як у агнi корчыцца i чарнее салома... Калi рваў вецер, ля ног, там, дзе скакала полымя, чырванела яма. Страха можа прагарэць, агонь возьме яе з сярэдзiны, i яна тады загарыцца адразу ўся. Вецер панясе iскры да Панка на двор... Зоймецца другi канец вёскi...

- Пасцiлкi мачыце!.. - крыкнуў ён i папярхнуўся. Пасля крыкнуў, каб з зямлi лезлi людзi, бо адзiн ён не дасць рады.

Але нiхто не лез на страху, кашляў толькi ўнiзе ля плота Панок.

Тады Махорка, намацаўшы нiжэй на страсе латы, апусцiўся i пачаў таптаць нагамi агонь у ямiне. З ямы паляцелi iскры i салома з агнём.

Ён чуў, як паспякаў ногi, i баяўся, каб не звалiлiся зусiм чаравiкi i не загарэлiся штаны. Узварушаная салома займалася яшчэ больш, i ён крыкнуў, каб паставiлi да страхi ад гароду драбiну i падавалi мокрыя пасцiлкi, бо што думаюць сабе людзi... Але нiхто не ставiў у гародзе да страхi драбiну i не падаваў пасцiлак, i Махорка зноў, ухапiўшыся рукамi за лату, таптаў нагамi страху ў тым месцы, дзе ў яме скакаў агонь. Пасля трэснула паднiзам лата i сашмыкнулiся ногi... Не справiўшыся схапiцца за вiтку, ён паляцеў у свiран... Зверху на галаву пасыпалiся iскры.

У свiрне ён пачуў, як закрычаў на страсе Панок.

Панок крычаў над iм, над самай галавой: будзiў.

Калi Махорка адплюшчыў вочы, маленькi гняды Сiбiрак махаў кароткiм хвастом i стукала, шаруючыся аб загваздку, кола.

Ён ускочыў на мяхах i сеў. Уперадзе на дарозе стаяў Боганчыкаў жарабок. Днела, i на клубах у жарабка былi знаць сiвыя яблыкi. Сiбiрак, ткнуўшыся храпамi Боганчыку ў калёсы - у заднюю драбiнку, стаў i зафорскаў, шукаючы мiж мяхоў зубамi траву.

- Спяць усе покатам... Дзень ужо, - загаварыў ззаду за калясьмi Панок, i Махорка спопаразку адвярнуўся. Не спаў жа ўсю дарогу, хацеў i не мог заснуць. Пад ранiцу, мусiць, ужо, калi патухла над iмшарай зарыва, самi злiплiся вочы.

Панок стаяў ззаду ля калёс i глядзеў на Махорку маленькiмi вачыма. Яго не пазнаць было з начы. Ссiвеў, аброс шчэццю, як белая мыш; уехалi вочы, зрабiлiся вузенькiя i слязiлiся. Доўга глядзелi на Махорку, усё роўна як пыталiся: дзе ж дзецца; тады пачалi бегаць i ўтаропiлiся далёка на дарогу. Махорка ўбачыў, што ўперадзе тырчыць Боганчык ля сваiх калёс i гэтаксама глядзiць перад сабой на дарогу; ля Танiных калёс стаяць адно ля аднаго Наста i Янук - каб варухнулiся.

Тады Махорка выразна пачуў, як уперадзе за лесам, мусiць, на самай шашы, загудзела: цiха i густа. Ён саскочыў з калёс i стаў збоку ля Панка. На зямлi здалося, што гудзiць не справа на шашы за лесам, а ўперадзе на дарозе - якраз у Тартаку. Счакаўшы, ацiхла - чуваць было толькi, як бразгае цуглямi Сiбiрак, дастаючы ў Боганчыка на калёсах з-пад меха сена, i пiшчыць у кустах ля дарогi спрасоння дрозд.

Махорку раптам страсанула ўсяго, сталi ляскаць зубы. Ён агледзеўся: стаялi на шырокай уезджанай дарозе, па якой перад вайной леспрамгасаўскiя прычэпы вазiлi да Краснага на Дзвiнасу дрэва. Блiзка быў Тартак. Ля дарогi на пасецы ляжалi старыя, даваенныя яшчэ, белыя бярозавыя дровы - метры. Нехта раскiдаў зверху шлiхту, а дровы не пабраў. Пад нагамi - Махорка згледзеў - на пяску былi сляды ад машыны. Не такiя, як да вайны, калi ездзiлi прычэпы...

Вiднелася. Уперадзе над лесам занялася зара, увачавiдкi схапiўшы край неба. Стала яшчэ больш холадна; на траве i на багуннiку ля дарогi блiшчала раса, як шкло, - вiсела буйнымi, што гарох, кроплямi.

Аднекуль з пасекi прыгнала халодны вецер. Зашумела недзе ззаду асiна. Зноў рэдка i ядрана азваўся дрозд i сцiх. Зафорскаў Сiбiрак, падняўшы над мяхамi галаву, - глядзеў уперад. З-пад цугляў у яго выехала жменя сена i ўпала на дарогу пад ногi.

Угары над галавой паявiлiся высокiя чорныя хмары, расцягнулiся i радзелi, расплываючыся па небе i ружавеючы ад зары, як ад агню. Запахла балотам, занылi над вухам камары; маленькiя i цёмныя, яны плоймай лезлi ў вочы. На шчокi i на рукi сыпанула дробная, што блохi, машка.

Далёка ззаду засакатаў кулямёт. Стукаў доўга, без сцiханага.

Зноў наляцеў вецер...

Адлучыўся ад сваiх калёс Боганчык i iшоў да iх з пугай у руцэ. Згледзеўшы Боганчыка, кранулiся i Наста з Януком. Махорка ўбачыў пасля, як яму зайшоў наперад Панок i зноў глядзеў у вочы. Калi прыйшла Наста, Панок доўга глядзеў i ёй у вочы, тады сказаў:

- Куды ж дзецца? I на Пунiшча не праскочыш, - i закашляўся.

Усе, як i перш, стаялi i маўчалi, гледзячы ўперад на дарогу. Боганчык, апёршыся спiной на ляжэйку яго, Махоркавых, калёс, палез з рукой у кiшаню: мусiць, шукаў чаго закурыць. Пасля Махорка згледзеў, як той дастаў руку з кiшанi i, высыпаўшы са жменi нешта ў рот, пачаў жвакаць, паволi, нехаця. Апусцiўшы руку i растапырыўшы пальцы, ён выцiраў цяпер даланю аб штаны ля калена. Махорка ступiў да яго блiжэй i ўбачыў, як у Боганчыка ў цёмным куточку ля губ прылiпла жоўтае жытняе зерне. У куточках ля губ - у адным i другiм - стаяла белая слiна, як пена. Махорка падумаў, што Боганчык жвакае жыта. Сыпле яго жменяй з кiшанi ў рот i жвакае, што конь. I еў недзе ўсю ноч... Махорка адвярнуўся. Убачыў, як Сiбiрак, адсеўшы назад, нагнуў галаву, хочучы дастаць з-пад ног сена, што звалiлася ў Боганчыка з воза.

Махорка нагнуўся i падаў сена Сiбiраку; яно было вiльготнае i халоднае...

Калi наперадзе за лесам зноў загудзела, у Боганчыка налiлiся кроўю вочы; ён утаропiўся на дарогу, жвакаў i глытаў жыта. Быў папярхнуўся i выцер рукой рот. Тады прабег па ўсiх вачыма i сказаў, як сам сабе: