Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке) - Вера Смирнова

Геракл узрадаваўся i пачаў прасiць тытана памагчы яму.

- Стань на маё месца, - сказаў Атлант, - i патрымай неба, а я пайду ў сад Гесперыд i прынясу табе тры залатыя яблыкi.

Геракл палажыў на зямлю сваю зброю i львiную шкуру, стаў побач з тытанам i падставiў плечы пад нябесны купал. Атлант расправiў стомленую спiну i пайшоў у сад Гесперыд. I пакуль ён хадзiў па яблыкi, Геракл стаяў на краi зямлi i трымаў на плячах неба. Нарэшце Атлант вярнуўся i прынёс тры залатыя яблыкi.

Геракл пачаў дзякаваць яму, але тытан сказаў:

- Каму трэба аддаць гэтыя яблыкi? Скажы, я пайду i аддам. Мне хочацца пагуляць па зямлi. Абрыдла стаяць нерухома тут, на краi свету, i трымаць гэтае цяжкае неба. Я рады, што знайшоў сабе замену. Бывай!

I ён хацеў пайсцi.

- Пачакай, - сказаў Геракл. - Дай я толькi падлажу сабе на плечы львiную шкуру, каб нябесны купал не намуляў мне шыю. Пакладзi яблыкi на зямлю i вазьмi на хвiлiнку неба, пакуль я ўладкуюся зручней.

Атлант паклаў на зямлю залатыя яблыкi i зноў узвалiў неба сабе на спiну. Геракл падняў з зямлi свой лук i калчан, узяў тры залатыя яблыкi, захутаўся ў iльвiную шкуру, пакланiўся Атланту i пайшоў. Ён iшоў шпарка i нi разу не азiрнуўся. Але зоркi падалi дажджом, i ён здагадаўся, што Атлант злуецца i моцна трасе неба.

Схаваўшы залатыя яблыкi на грудзях пад плашчом, Геракл спяшаўся ў Мiкены i радаваўся, што выканаў i гэты загад цара.

- Вось я прынёс табе яблыкi Гесперыд - цяпер ты зноў можаш стаць маладым! - сказаў Геракл Еўрысфею.

Але цар быў так уражаны, убачыўшы перад сабою Геракла жывога i здаровага, што не ўзяў залатыя яблыкi i прагнаў яго прэч.

Геракл падаўся дадому i па дарозе думаў, што яму рабiць з залатымi яблыкамi. Раптам перад iм з'явiлася багiня розуму i мудрасцi Афiна.

"Мудрасць даражэй за маладосць", - падумаў Геракл i аддаў Афiне тры залатыя яблыкi.

А яна вярнула iх у сад Гесперыд на дрэва Геры.

Дванаццаты подзвiг

Геракл спускаецца ў царства мёртвых i перамагае Кербера

Усю зямлю з усходу да захаду абышоў Геракл, ваяваў i працаваў, змагаўся са страшыдламi i са злымi людзьмi, пракладваў дарогу на вяршыню гары, разам з Сонцам пераплываў акiян, дайшоў да края свету - i вярнуўся пераможцам.

Тады Еўрысфей, страцiўшы надзею пазбавiцца ад Геракла, вырашыў паслаць яго туды, адкуль нiхто са смяротных яшчэ нi разу не прыходзiў назад, - у краiну мёртвых, у падземнае царства Аiда.

Каля медных варот Тартара - каля ўвахода ў царства мёртвых - дрэмле на варце страшны трохгаловы сабака Кербер. У яго на шыi замест поўсцi выгiнаюцца чорныя змеi, хвост у яго - жывы дракон, а з разяўленых пашчаў вылятаюць тры языкi полымя. Калi адчыняюцца вароты i ў царства Смерцi заходзiць бледны цень чалавека, Кербер ветлiва вiляе хвастом i ад лютай весялосцi, стараецца лiзнуць прышэльца сваiмi вогненнымi языкамi. Але гора таму, хто захоча вярнуцца!..

Апошнi раз паклiкаў да сябе Геракла цар Еўрысфей i сказаў яму:

- Прывядзi да мяне Кербера з царства Аiда, i гэта будзе твая апошняя служба мне!

Геракл нiчога не адказаў i рушыў у дарогу..

Ён знайшоў пячору Тэнара, адкуль па русле падземнай ракi трэба было спускацца ў глыб зямлi.

Страшна жывому па сваёй ахвоце iсцi ў царства смерцi!

Геракл спынiўся каля ўвахода ў пячору, паглядзеў на зямлю ў квеценi, на сiняе мора, на ўвесь цёплы сонечны свет, i сумна i страшна зрабiлася яму. Але ён перасiлiў сум i страх i адважна ступiў у цемру. I адразу пачуў за сабой лёгкiя крокi. Гэта даганяў яго Гермес, крылаты вястун Зеўса, якога ўладар свету паслаў правесцi Геракла да Аiда. Гермес узяў героя за руку, i ўдвух яны пачалi спускацца ў падземнае царства.

Неўзабаве ў змроку забялела высокая скала: пад ёю ледзь чутна сонна струменiла цiхая рака, зарослая высокай травою без колеру i паху. Геракл нагнуўся да ракi, каб напiцца.

- Не пi, - спынiў яго Гермес, - гэта Лета, рака Забыцця. Хто нап'ецца вады з яе, той забудзе ўсё на свеце.

Яны пайшлi далей, i Геракл убачыў свайго старога настаўнiка i свайго юнага сябра, што памёр у паходзе. Геракл радасна кiнуўся да iх, працягваючы iм рукi, але яны глядзелi на яго нежывымi вачамi, не пазнаючы, быццам не бачачы яго, i, як ценi, слiзганулi мiма.

- Яны не пазнаюць цябе, - сказаў Гермес. - Яны пiлi з ракi Забыцця i ўсё забылi.

Але адзiн цень раптам спынiўся, наблiзiўся. Геракл пазнаў калiдонскага цара Мелеагра.

- Геракл, - сказаў цiха цень цара, - памажы мне. На зямлi я пакiнуў сястру Дэянiру, юную i безабаронную. Думкi пра яе трывожаць мяне i тут. Прашу цябе: вазьмi яе да сябе ў дом, ажанiся з ёю, - яна будзе табе вернаю жонкай. А я супакоюся навек.

I Геракл паабяцаў выканаць просьбу сябра.

Усё нiжэй i нiжэй спускалiся яны ў глыб зямлi i раптам убачылi чалавека, якi цягнуў на самы верх падземнай гары вялiзны цяжкi камень. Увесь спацелы i запылены, напружваючы ўсе сiлы, ён аберуч старанна кацiў угору камень, падпiраючы яго ўсiм сваiм целам. Усяго адзiн крок заставаўся яму да вяршынi гары, як раптам камень вырваўся з аслабелых рук i з грукатам пакацiўся ўнiз. Чалавек паспешлiва спусцiўся за iм да падножжа гары i зноў пацягнуў сваю цяжкую ношу. I зноў, не дасягнуўшы вяршынi, сарваўся i ўпаў камень, i зноў спусцiўся ўнiз i без адпачынку, без перадыху пацягнуў яго наверх чалавек.

Геракл спынiўся i пазiраў на гэтую цяжкую i марную працу.

Гэта быў Сiзiф з Карынфа, асуджаны вечна цягаць гэты цяжкi камень - за сквапнасць, за тое, што пры жыццi прысвойваў сабе чужыя багаццi, за тое, што пражыў на зямлi не працуючы.

Далей пайшоў Геракл са сваiм спадарожнiкам Гермесам i ўбачыў чалавека, якi стаяў у празрыстай i чыстай вадзе. Вада даходзiла яму да плячэй, але ледзь толькi ён нагiнаўся, каб прагнаць смагу, змачыць перасохлыя, чорныя губы, вада iмгненна спадала, знiкала, хавалася ўся ў зямлi. З берага схiлялiся да чалавека галiны, якiя гнулiся ад пладоў, янтарная гронка вiнаграду амаль датыкалася да яго твару. Але як толькi ён працягваў руку, каб сарваць румяны яблык або сакавiты гранат, галiны ўзнiмалiся высока-высока, i галодны не мог дацягнуцца да iх.

Геракл пазнаў чалавека, якога гэтак жорстка пакаралi.

Гэта быў Тантал, цар Сiпiла, калiсьцi любiмец багоў i самы шчаслiвы са смяротных, навекi асуджаны ўладаром свету Зеўсам за падман багоў, за вераломства, за непамерную, шалёную зайздрасць.

З цяжкiм сэрцам праходзiў Геракл мiма страшных прывiдаў падземнага царства. Нарэшце ён прыйшоў на бераг падземнай ракi Ахеронта. Каля берага чакала чорная лодка. Змрочны i маўклiвы перавозчык Харон стаяў з вяслом у руцэ на карме, i ценi памёршых нясмела працягвалi яму манету, якую клапатлiвыя родныя палажылi нябожчыку ў рот пры пахаваннi.

Стары Харон здзiвiўся, убачыўшы жывога ў царстве мёртвых, але Гермес загадаў яму прапусцiць Геракла ў лодку. Лодка паплыла ўпоперак чорнай нерухомай ракi. Ценi памёршых з роспаччу пазiралi назад, быццам хацелi апошнi раз убачыць тое, што яны пакiнулi на зямлi. Лодка плыла цераз Ахеронт, i неўзабаве наблiзiўся пустынны бераг. Геракл з Гермесам выйшлi з лодкi першыя i рушылi разам з натоўпам да медных варот Аiдава царства. Цяжкiя вароты былi шырока расчынены, i каля iх Геракл убачыў Кербера. Сабака лянiва памахаў сваiм страшным хвастом i адышоўся, прапускаючы героя.

- Ён яшчэ не ведае, чаго ты прыйшоў сюды, - сказаў Гераклу спадарожнiк, а то ён сустрэў бы цябе iнакш.

З жаласным стогнам ценi памёршых увайшлi ў шырокiя вароты i рушылi да палаца падземнага царства.

Там, у вялiкай i змрочнай зале, перад тронам Аiда сядзелi строгiя i непадкупныя суддзi мёртвага царства: Радамант, Эак i Мiнас. Яны судзiлi кожнага за яго жыццё, за яго зямныя справы i кожнаму прызначалi па заслугах пакаранне або ўзнагароду.

Убачыўшы жывога чалавека ў палацы ўладара мёртвых, здзiвiлiся i суддзi i слугi Аiда. А Геракл спакойна стаяў перад тронам падземнага цара, з iльвiнай шкурай на плячах, трымаючы ў руках сваю дубiнку, i папрасiў Аiда дазволiць яму вывесцi на святло Кербера, каб паказаць яго цару Еўрысфею.

- Я дазволю табе, - сказаў яму Аiд, - узяць на нейкi час з сабою на зямлю майго сабаку, калi ён выпусцiць цябе адсюль i калi ты зможаш узяць яго, не паранiўшы, без мяча i без стралы, аднымi сваiмi рукамi.

Геракл падзякаваў Аiду i пайшоў назад да медных варот. Цяпер яны былi зачынены, i Кербер спаў перад iмi, паклаўшы ўсе тры галавы на чорную дарогу.

Пачуўшы крокi Геракла, ён прачнуўся, усхапiўся, сярдзiта загыркаў, i дракон на канцы хваста грозна разявiў пашчу.

Геракл хуценька наблiзiўся да Кербера i, выставiўшы ўперад сваю левую руку, абгорнутую ў iльвiную шкуру, правай рукой схапiў сабаку за шыю. Сабака завыў; жудаснае выццё яго разнеслася па ўсiм падземным царстве. Ён ухапiўся зубамi ўсiх трох галоў за левую руку героя, лiзаў яе вогненнымi языкамi, усе змеi на яго спiне ўпiлiся ў iльвiную шкуру, але яе нельга было пракусiць, i Геракл не адчуваў болю. Моцна сцiскаў ён шыю сабакi i цягнуў яго за сабою, на бераг ракi, да перавозу. Нарэшце напаўзадушаны Кербер захiстаўся, аслабеў i лёг перад Гераклам. Герой надзеў яму ланцуг на шыю i павалок за сабою, i страшны сабака падземнага царства паслухмяна паплёўся за пераможцам.