Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке) - Рувим Фраерман

- Так, так, яна жорсткая, - паўтарае за iм Жэня. - Гэта яна загадала засмажыць маю прыгожую рыбу. А рыба была залатая.

- Судзiце яе - яна зайздроснiца.

- Так, так, яна зайздроснiца, - паўтарае тоўсты хлапчук. - Яна зайздросцiць Колю, гэта мы бачылi ўсе. Яна павезла яго ў буран, каб зусiм загубiць.

А голас Танi знямеў, вусны змярцвелi, нiчога яна не можа сказаць.

I чалавек у палярынцы падыходзiць да яе блiжэй, а Таня адступае да сцяны. Яна са страхам пазнае ў iм Гогаля, партрэт якога вiсiць над дзвярыма.

- Якая я няшчасная! - шэпча яму ледзь чутна Таня. - Хто абаронiць мяне? Я нiчога не ведаю.

Яна пераводзiць свой позiрк вышэй i бачыць: светлыя аблокi, якiя плылi па небе, зазiрнулi пацiхеньку ў акно. Усе яны высокiя, апрануты ў блiскучыя латы, i бляск iх латаў, падаючы на падлогу, цурчыць i струменiцца падобна маленькiм раўчукам. I ўсе яны iмкнуцца да Танi.

Яна падбiрае ногi i лёгка адрываецца ад зямлi.

Яна ляцiць, як лётаюць усе ў сне. I пакоя даўно ўжо няма, i любiмае дрэва Танi, што расце ў двары пад акном, застаецца далёка ўнiзе. Як лоўка абагнула яна яго вяршалiну, не закранула нiводнага лiсцiка!

Шырокi свет прасцiраецца на ўсе бакi ад сцяжынкi, па якой яна цяпер iдзе.

Яна ўзнiмаецца ўгору. Кусты дурнiцы шумяць у яе пад нагамi. I ўсё круцей сцяжынка - вада i каменне коцяцца па ёй са звонам.

I з вяршынi адкрываецца перад Таняй лес. Яна нiколi не бачыла такога. Гэта не лес i не драбналессе, якое яна ведае з маленства. Нiзкiя дрэвы трымаюць свае галiны распасцёрта над самай зямлёй. I ўсе яны пакрытыя белымi кветкамi. У цiхiм паветры кружацца пялёсткi, пяшчотна ружавеючы на сонцы.

- Што гэта? - пытаецца Таня ў захапленнi.

У звоне вады i камення чуецца ёй адказ:

- Гэта цвiтуць сады, Таня.

"А дзе ж пiхты? - хочацца Танi папытацца. - Я не бачу iх зусiм".

Але лес знiкае.

Яна накiроўваецца далей i ступае цяпер па роўнай дарозе, дзе няма нi камянёў, нi схiлаў, i спыняецца на краi жытняга поля. Ценi знаёмых арлоў плывуць па iм, i перад вачыма Танi поле калышацца ўверх i ўнiз, як неба ў час гайданкi. А каласы шоргаюць i труцца адзiн аб адзiн.

- Як прыгожа! Што гэта? - пытаецца Таня, замiраючы.

I ў роўным шуме поля чуюцца ёй словы:

- Гэта выспявае наш хлеб.

- Ах, я люблю, я люблю, - бязгучна шэпча Таня. - Цi гэта ўсё сон! Ну, вядома, я сплю. Мы ж жывём так далёка.

Але сонца раптоўна цямнее. I Таня бачыць, як чорная хмара ў клубах туману iмчыцца над полем проста на яе. Нiколi не бачаныя, тонкiя, як волас, маланкi скачуць у шумлiвае жыта, i Таня з жахам падае на каленi. Доўгi гром пракатваецца па небе з краю ў край.

Сон скончыўся, але Таня не прачнулася, i гром працягваў грымець.

У калiдоры пад дзвярыма пакоя стаяла маленькая дзяўчынка. На шыi ў яе вiсеў барабан. Яна стукала, уважна гледзячы, як лёгкiя палачкi скачуць у яе ў руках.

Яна практыкавалася.

I на гэты гром, на водгук яго, што разносiўся ў гулкiм калiдоры, паднялiся па лесвiцы дзецi, спачатку Коля, а за iм Фiлька i Жэня, i тоўсты хлапчук, якi цяжка ступаў па прыступках. А Косця-важаты iшоў побач з Аляксандрай Iванаўнай, i галасы iх былi сцiшаныя - яны не будзiлi рэха пад столлю.

Коля спынiўся каля дзвярэй i пачакаў, калi падыдуць iншыя.

- Вось вольны пакой, - сказаў ён, - мы зможам тут правесцi сход нашага звяна.

Ён адчынiў дзверы i зайшоў першы цiха, не азiраючыся па баках. Але i не гледзячы, ён шукаў Таню i думкай i сэрцам, увесь час думаючы пра яе. I нечакана ўбачыў яе ў кутку на тоўстым сеннiку, якi падсцiлаюць пад ногi пры вельмi высокiх скачках.

Ён адкрыў вусны, каб вымавiць яе iмя, i не вымавiў. Ён прысеў на кукiшкi, каб крануць яе за плячо, i не крануў, таму што яна моцна спала, i вейкi яе былi вiльготныя, а твар ужо высах ад слёз.

I Коля, звярнуўшыся да iншых, замахаў на iх рукамi. Усе спынiлiся i паглядзелi, як Таня спiць.

- Няхай спiць. Не чапайце яе нiхто, - сказала шэптам Жэня, таму што ў яе было не такое ўжо злоснае сэрца, хаця часцей, чым другiя, яна гаварыла слушна i прымушала Таню плакаць. - Няўжо мы не можам правесцi гэты сход без яе? дадала яна. - Коля ж нам усё расказаў, мы ведаем праўду.

Аляксандра Iванаўна падумала крышку. Яна зазiрнула кожнаму ў твар i ўбачыла, што гэта жаданне было добрае. Яна прыкрыла вусны рукой - яны насуперак яе волi ўсмiхалiся.

- Вядома, мы можам, дзецi, - сказала яна. - Я дазваляю вам гэта. Мне здаецца, што Косця згодзен са мной.

I Косця-важаты, таксама паглядзеўшы кожнаму ў твар, убачыў, што гэта жаданне было агульнае.

- Хаця я i за пiянерскую дысцыплiну, - сказаў ён, - але ў дадзеным выпадку мы, вядома, можам. Гэта рашэнне агульнае. А калi так, то мы можам усё.

Тады Коля падазваў да сябе Фiльку i сказаў яму:

- Калi мы можам усё, то выйдзi адсюль i шапнi на вуха барабаншчыку, што я яго зараз заб'ю.

Фiлька выйшаў.

Ён злёгку ўдарыў дзяўчынку па спiне памiж лапаткамi. Але i ад гэтага слабага ўдару яна прысела, ногi яе падагнулiся. Яна перастала стукаць.

- Чалавек заснуў, - сказаў ёй Фiлька, - а ты грымiш на ўвесь свет. Няўжо ты не маеш нiякага сумлення? Хоць самага маленькага, якое павiнна быць у цябе па твайму малому росту?

I ўсе пайшлi, нягучна пакрочыўшы адзiн за адным, а за iмi iшла дзяўчынка з барабанам, падняўшы палачкi ўгару.

XIX

Дзецi не разбудзiлi Таню. Яна прачнулася ў цiшынi i пайшла сама, i румянае ад захаду паветра праводзiла яе да самага дому. Яно асвяжыла ёй грудзi, галаву, плечы, але сумленне ныла болем.

Як раскажа яна пра ўсё гэта мацi, як зможа яе засмуцiць?

Але дома, акрамя старой, яна зноў нiкога не застала.

Яна не папрасiла гарбаты ў старой, нiчога не з'ела i, не здымаючы вопраткi i абутку, легла ў ложак, хоць мацi заўжды забараняла ёй гэта рабiць.

"Няхай, - рашыла Таня. - I што я зрабiла благога - хто вiнаваты, што ўсё так выйшла, што няма ў мяне нi сясцёр, нi братоў, што я чакаю зараз невядомую кару, што бабуля старая i ў цэлым доме няма каму слова вымавiць? Што заўсёды адна, што заўсёды сама? Хто ў гэтым вiнаваты? Цi не мацi? Чамусьцi ж пакiнуў яе бацька i пайшоў. Чаму?"

Таня ляжала доўга, не запальваючы агню, пакуль накiраваны ў змрок позiрк яе не стамiўся i вейкi не пагасiлi яго.

Таня нiбыта не драмала, гатовая чуйна ўстаць на матчын голас цi на водгук яе крокаў.

Аднак яна не пачула iх.

Мацi патрэсла яе за плячо. Таня прачнулася. Агонь яшчэ гарэў, але сон не адышоў ад яе, i сярод смутных вобразаў i пачуццяў, якiя агарнулi яе ў сне, пабачыла яна схiлены над сабой твар мацi. Ён быў таксама смутны, нiбы цень накрываў яго, i выказваў ён такое ж смутнае хваляванне i незадаволенасць, а позiрк стаяў нерухома на адным месцы. I раптам Танi падалося, нiбы матчына рука падымаецца над ёй для ўдару.

Яна ўскрыкнула i села.

Мацi толькi хмурылася.

- Чаму ты спiш апранутая? - сказала яна. - Устань, я ж прасiла цябе гэтага не рабiць.

Але не пра адзенне думала мацi - Таня бачыла гэта...

- Устань, - паўтарыла мацi, - i выпi гарбаты. Я толькi што была ў дырэктара школы. Мяне выклiкалi. Уставай жа, мне трэба з табой пагутарыць.

А Таня не зварухнулася, не ўстала.

Яна сядзела, учапiўшыся за край драўлянага ложка, i мацi апусцiлася побач з ёй на пасцель.

Яна ледзь дакранулася да Танi. Але i ў гэтым лёгкiм дотыку яна адчула ўсё засмучэнне мацi.

- Як жа гэта ўсё ў цябе атрымалася? - запытала мацi.

- Гэта няпраўда, - адказала Таня. - Няўжо ты паверыла?

I голас Танi быў прыглушаны, быў затуманены яе доўгiм маўчаннем. Яна сёння не сказала i двух дзесяткаў слоў.

- Я не паверыла - нiхто не паверыў, акрамя Арыстарха Арыстархавiча. Ён патрабаваў нават, каб цябе выключылi.

- Чаму? - глуха спыталася Таня.

- Ён смешна гаварыў пра гэта, - сказала мацi. - Таму, гаварыў ён, што ты засмечваеш дзiцячыя кадры. Так, ён вельмi смешна гаварыў пра гэта, - паўтарыла мацi i сама ўсмiхнулася крыху.

А Таня зусiм не ўсмiхалася.

Мацi гаварыла:

- Але ў цябе шмат сяброў - гэтым я задаволена, i Аляксандра Iванаўна твой друг, i дырэктар у вас добры i разумны чалавек, хаця ён i злаваў на твайго бацьку.

- Хiба i тата быў там? - спытала Таня спалохана.

- Так.

Мацi прыкрыла вочы, твар яе нiбы асунуўся за гэты вечар.

- Але не гэтая гiсторыя з газетай засмучае мяне, Таня, - сказала яна нягучна, - а ты; ты нiчога не расказваеш. Я пра ўсё даведваюся збоку: пра Колю, пра твае дзiўныя паводзiны, за якiя дзецi празвалi цябе дзiкiм сабакам дзiнга. А дома ты цяпер заўсёды маўчыш. Няўжо ты палохаешся мяне, цi не паважаеш, цi не любiш? Адкажы мне.

Таня павяла галавой. Ёй цяжка было гаварыць.

- Я заўсёды адна, я заўсёды сама, - нячутна сказала Таня. I дадала цiшэй: - Чаму бацька пайшоў ад нас? Хто вiнаваты ў гэтым, адкажы мне.

Цяпер мацi маўчала хвiлiну, дзве, а можа, i болей. I Таня нi разу не глянула ёй у твар: не хапiла адвагi гэта зрабiць.

Але тут яна пачула роўны i спакойны голас мацi. Нiводзiн гук не дрыжаў у яе вуснах.

- Таня, - сказала мацi, - людзi жывуць разам, калi кахаюць адзiн аднаго, а калi не кахаюць, яны не жывуць разам - яны разыходзяцца. Чалавек вольны заўсёды. Гэта наш закон на ўсе часы.

Тады Таня рашылася глянуць на мацi, спачатку асцярожна, знiзу ўгору, павярнуўшы шыю, як маленькая птушка, якая, перад тым як узняцца з галiны, шукае, цi няма ў небе небяспекi.