Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

- Паганяй! Наста... - крычыць зноў здалёку Боганчык. Таня бачыць, як Наста ззаду папраўляе на Буланчыку хамут. Тады памалу ўзлазiць на калёсы на мяхi: змарылася... Цяпер яны паедуць, калi так крычыць Боганчык i ўзлезла на калёсы Наста.

- Паганяйце!.. Не валаводзьцеся... - ужо i яшчэ нехта крычаў уперадзе, памагаў Боганчыку.

Пасля Таня ўбачыла, як дарогай ад Сушкава пёрся матацыкл, такi ж малы i з каляскай, што i пярэднiя. Мiнуў, аб'ехаўшы ячменем, Боганчыка, якi стаў пасярод дарогi, i сыпануў з-пад сябе жарствы Танi аж на воз. Тарганулася ў аглобнях кабыла, выцягнула ўперад галаву i схавала пад грывай вушы...

- Што стаiш?.. У штаны напусцiў?.. - крычаў наперадзе на Боганчыка Махорка. Таня тузанула за лейцы, каб дагнаць Панка. Матацыкл быў шмыгнуў з дарогi ў ячмень ля самага Насцiнага воза, падскочыў на загоне i кратаўся зноў у iх наперадзе. Здавалася, ён i не мiнаў падвод.

Абагнаўшы Боганчыка, матацыкл стаў недалёка ад яго - наперадзе. Пасля, памалу пад'язджаючы, як сунучыся ўсё роўна, перагарадзiў яму дарогу. Заiрзаў Боганчыкаў жарабок, вiдаць, падцяты цуглямi. Падводы зноў наехалi адна на адну, спрудзiлiся i пасталi.

Таня ўбачыла, як саскочыў з воза, што мячык, Боганчык, як ссунуўся з мяхоў Махорка... Толькi Панок злазiў памалу, трымаючыся за ляжэйку, усё роўна што баяўся выпусцiць з рук...

Матацыкл поўз на гару па пяску, як збiты на ляту жук, гонячы перад сабой мужчын. Спынiўся якраз ля яе, Танiных, калёс; сталi, збiўшыся ў кучу, мужчыны. Таня ўбачыла, як махае ёй рукою ззаду Наста, каб яна, Таня, лягла, не паказвалася са сваёй нагой на вочы. Але яе як сагнуў хто ў крук на калёсах. Яна толькi ўцiснула галаву ў плечы...

Аж цяпер, калi ля воза ў пяску тросся матацыкл, яна ўбачыла, што ў iм былi два немцы. У таго, што ажаргаў сядло i ўзяў у дзве рукi руль, была высокая фуражка з вузкiм белым арлом i блiскучым чорным брылём - сядзела на галаве што вялiкая качка, задзёршы ўверх шыю i хвост; на брылi ляжалi белыя, блiскучыя, туга звiтыя тоўстыя аборы. З-пад яго глядзелi на падводы прыплюшчаныя вочы. Шчокi ў немца былi бурыя, загарэлi, мусiць, ад сонца; мiж iх усё роўна як вiсеў доўгi, што ў Янука, нос. Таня ўгледзела яшчэ, што ў немца на грудзях нечым поўна набiты дзве кiшэнi, аж трашчаць; знiзу да адной прышпiлены крыжык - чорны, а па беражках блiскучы, белы; другi крыжык вiсеў ля самай шыi пад гузiкам, цьмяны, як павук прыляпiўся ў запечку да сцяны. На руках у немца былi белыя пальчаткi, i ён стрэпаў сябе кончыкамi пальцаў па штанах.

У перадку, у калясцы, дзе сядзеў другi немец, ляжала белая скрыначка, з якой паўзла наверх лента з жоўтымi блiскучымi патронамi. На калясцы спераду тырчаў, што кавалак доўгага жалезнага прута, кулямёт. Таня якраз такi бачыла ў партызан. Толькi скрыначка ў iх была не белая, а цёмная, як каска на галаве ў немца, якi сядзеў у калясцы. Такую скрыначку Таня нават брала ў рукi i падымала - пераносiла з парога ў запечак, як мыла падлогу ў Петрусiхi з Вандзяй. Вандзiн брат перайшоў з Даўгынава з палiцыi ў партызаны з такiм кулямётам i скрыначкай; прынёс яе да Петрусiхi ў хату, калi партызаны прывезлi яго ў вёску разам з маткай i Вандзяй.

Скрыначка ў немца была пашарпана, i на ёй стаялi нямецкiя лiтары, як i на касцы.

Таня ўбачыла, што немец з каляскi зусiм не глядзеў на падводы. На грудзях у яго вiсеў маленькi чорны аўтамат - пад iм блiшчэла спронжка i белыя гузiкi; ззаду на дзязе - аж два зялёныя кацялкi з вечкамi. На доўгай шыi было тоўста накручана бiнту. Бiнт быў у свежай крывi, яна выступала на iм плямамi. На абедзвюх руках у яго было гэтак жа, як i на шыi, накручана тоўста бiнту - краталiся толькi кароценькiя кончыкi пальцаў.

Немец у фуражцы з аборамi на брылi саскочыў з матацыкла на дарогу, што з каня, i стаў атрасаць абедзвюма рукамi пыл з фрэнча - у тым месцы, дзе ў яго на шырокай дзязе вiсеў маленькi пiсталет. Пiсталета вiдаць не было, блiшчала толькi на сонцы жоўтая скура. Глядзеў, зыбаючыся, на свае блiскучыя вялiкiя боты - да iх прылiпаў пясок - i на шырокiя штаны-галiфэ, якiя надзьмулiся ля калень, растапырылiся i абвiслi на самыя халявы, бы ў калашыны яму, як у торбачкi, насыпалi пяску.

- Что за дурацкiй обоз? - загаварыў ён, падняўшы галаву. Голас у яго быў дзяркаты. Таня ўбачыла, як уздрыгнуў Боганчык i закруцiлi галовамi мужчыны - глядзелi адзiн на аднаго. - Что за дурацкiй обоз? - ляпаў ён рукой па жоўтай дзязе, усё страсаючы пыл, i тыцкаў пальцам ледзь не ў грудзi Боганчыку: стаяў зусiм блiзка ля мужчын. Боганчыка ён, мусiць, угледзеў першага ўперадзе на падводзе, запомнiў па барадзе i цяпер выбраў з грумады.

Боганчык маўчаў; хацеў нешта сказаць - у яго дрыжаў падбародак - i не мог.

- Как стоiшь, сволочь?.. - Таня ўбачыла, як немец махнуў рукой у белай пальчатцы аднекуль знiзу i ўдарыў Боганчыку пад шчэлепы. Убачыла яшчэ, як схапiўся ў дзве рукi за бараду Боганчык i адскочыў назад, да самых яе калёс, упёршыся паяснiцай у ляжэйку; як немец пачаў тады шорхаць рукой аб руку чысцiў ад пылу белыя пальчаткi.

Ззаду за iм у калясцы бразнула жалеза. Калi Таня зiрнула туды, убачыла, як да iх павярнуўся немец, той, што сядзеў, гледзячы ўсё на дарогу, i наставiў на мужчын аўтамат.

- Кто грамотный? Выйдет... пускай... - сказаў тады немец у белых пальчатках, неяк цiшэй i ўсё роўна як без злосцi.

Нiхто не крануўся. Мужчыны нават не варочалi галовамi адзiн да аднаго. Тады немец зноў паказаў пальцам на Боганчыка:

- Ты...

Таня ўбачыла, як адлучыўся ад усiх Боганчык i неяк бачком, як сляпы, ступiў да немца. Стаў, выцягнуўшыся i задзёршы ўверх бараду, аж з'ехала на патылiцу яго замусоленая чорная кепка i на вуха высыпалiся валасы. Таня глядзела з воза на яго збоку, i ёй здалося, што ў Боганчыка даўгi, загнуты ўверх нос, - перш каб i пытаўся хто, яна не помнiла, якi ў яго нос, - i тоўстыя шчокi: надзьмулiся, як папухлi. Было вiдаць яшчэ, як у яго на скронi высыпаў пот, буйны, што град, аж пiсяга пацякла на шчаку, i зрабiлася чырвонае вуха, як палавiнка ад бурака-рэпкi. I лыпала, лыпала вока, дробненька i часта - хавалася за павечкам.

Таня пачула, як пад рукамi сталi раптам халодныя ляжэйкi; пасля зрабiлася холадна ўсёй, бы хто лiнуў за плечы вады са студнi.

Немец быў вышэйшы за Боганчыка i стаяў цяпер нагнуўшыся над iм глядзеў зверху, з-пад брыля. Адну руку зачапiў пальцамi за жоўтую дзягу, другой - даланёю - шорхаў па жоўтай кабуры. Тады зноў наставiў Боганчыку палец у грудзi:

- Кто такой?

- Бог-ган... - моцна азваўся Боганчык, нiбыта немец быў глухi, мог яго не пачуць, i стаяў нi жывы нi мёртвы.

- Какая дурацкая фамiлiя... Почему дрожiшь?..

- Рукi трасуцца... - голас у Боганчыка яшчэ больш задрыжаў.

- Шапку, свiнья... - немец нагнуўся над Боганчыкам яшчэ нiжэй. Выцягнуў шыю, зашыпеў: - Желаешь, чтобы с головой слетела? Что на телегах?..

- Нарыхтоўка... Нарыхтоўка... У раён вязём... Сабралi... З усёй вёскi... Самi... Бумага ёсць... - язык у Боганчыка бы ў што ўпiраўся ў роце.