Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Алёша недзе ўжо дома... Перабег грэблю, абмiнуў ля маста ўласаўцаў i у вёсцы. У вёску ўласаўцы пускаюць. Сёння ўсiх пусцiлi, хто варочаўся з Карчаватак...

Яна зноў глядзiць назад на дарогу - Алёшы на калёсах не вiдаць. Тады яна думае, каб узяць i пабегчы самой... Ссунуцца цiха з мяхоў i - на грэблю, як Алёша.

Але дома стане крычаць мацi...

Таня раптам падумала, чаму мацi гнала яе ў падводчыкi, калi Махорка з уласаўцамi прыйшлi на двор браць кабылу. Ледзь стаiць сама ад плачу, а яе гладзiць па галаве i шэпча:

- Едзь, дачка, едзь... Я адна буду мэнчыцца...

Баiцца мацi нечага... Хiба яна, Таня, не схавалася б ад уласаўцаў у хлеве, каб у Германiю не пагналi? Другi раз яе ўжо не папёрлi б у вёску да Мiронавай хаты... Не ў хлеве, дык у бульбеўнiку на гародзе схавалася б. Бульбеўнiк вялiкi, свiней з яго не вiдаць, калi ўлезуць у бульбу...

Алёша недзе дома... Бяжыць на двор вулачкай ля паркана i смяецца, паказваючы зубы, як i яго брат, Юзюк. Мацi яшчэ з-за парога накрычыць на Алёшу, што ён аблыхаў з ранiцы, як сабака, усю вёску - як толькi галава ў яго на карку асталася i як толькi зямля яго носiць... Што ён без бацькi зусiм адбiўся ад рук, не стыкаецца дома, i што яму, неслуху, трэба даваць i даваць лупцоўку, колькi ўлезе, i ён яе некалi схлапоча, не мiне... Пасля яна пагонiць яго за калыску - калыхаць блiзнюкоў, а сама, правячыся, пойдзе да печы i стане бразгаць пасудай на лаўцы ля прыпечка. Алёша будзе маўчаць у парозе, натапырыўшыся, як шашок, i сапцi носам; тады, калi мацi "астыне", ён адыдзецца ад ложка, што стаiць у iх ля акна ад гароду, прыхiнецца цiха да брыжа i пачне кратаць адной рукой калыску. Скрып, скрып... - заскрыпiць прывязаны вяроўкай да бэлькi канец сухой бярозавай жэрдкi, а Алёша будзе спадылба глядзець у парог, дзе мацi, i зусiм не слухаць, як плачуць у калысцы блiзнюкi, пакуль мацi зноў не закрычыць на яго, каб ганяў мух. Тады ён пачне ганяць мух - памахае рукой, засунуўшы пад пасцiлку, i, калi сцiхнуць блiзнюкi, адвернецца; не будзе глядзець нi на мацi, нi на калыску. Прылiпне да акна, праз якое вiдаць загуменне, дзе ля пунь сцiрты саломы i за дарогай жоўты пясок, i стане ўглядацца туды, успамiнаючы, мусiць, учарашнiя гулi. Пасля засмяецца цiха, угнуўшы плечы i паказаўшы зубы. Тады ён зусiм падобны на свайго Юзюка.

Таня кожны раз заставала Алёшу ля калыскi, калi хадзiла да Сяргеiхi. I сама калыхала блiзнюкоў. Нават адхiнала пасцiлку i глядзела на iх. Ляжаць у глыбокай калысцы намiтуськi - сюды галава - туды галава, у палатняных полачках, спавiтыя чырвонымi паясамi з кутасамi, i кратаюць вусенкамi: смокчуць суслы з белай анучкi...

Алёша, калi смяецца, - вылiты Юзюк...

Ля дарогi над ячменем мiтусяцца ў пыле белыя матылi, як хто iх перасыпае, i лятуць ззаду за калясьмi. Яны ляцелi кучкай аж з вёскi з аселiцы: пырхалi i садзiлiся на гразь, ля маста, калi пiла ў рацэ кабыла.

Таня глядзiць на матылёў, i ёй хочацца саскочыць з воза i палавiць iх у жменю: махаць рукой, сцiскаючы пальцы ў кулак, i прыгаворваць:

Матыль, матыль, дай мукi,

А я табе маку...

Яна гэтак лавiла матылёў, калi была такая, як Алёша. Цяпер ёй пайшоў пятнаццаты...

Матылi на гары астаюцца ззаду - мiтусяцца недзе аж ля Алёшавых калёс.

Алёша ўжо дома...

Таня думае пасля, дзе ж цяпер яго брат, Юзюк. Недзе ўжо ля Дзвiнасы... Адтуль яшчэ далёка да Палiка...

Ляскочуць наперадзе ў некага калёсы. За Кур'янаўскiм садам гудзяць i гудзяць ад палудня самалёты. Храпе кабыла, скрыпiць пад мяхамi задняе кола, рэжацца аб загваздку. З меха аднекуль на руку пырснула жыта, дробненькае, сухое, аж счарнела: залеташняе, мусiць. З дзiркi, цi што? Крычыць, махаючы рукамi, на сваёй падводзе Боганчык. Зноў страляюць уласаўцы ля маста.

Калi блiзка пад'язджаеш да ячменю, сыплецца на твар чорная мошка, дробная, што мак, лучае ў вочы, i тады пячэ пад павечкамi...

Таня трэ вочы кулакамi, а калi адплюшчвае, пад павечкамi яшчэ горш рэжа i балiць...

Та-та-та... - стукае несцiхана ля маста кулямёт, якраз як i тады, калi яна вяла мацi пад пахi з хаты на двор пад паветку, а Панковым гародам беглi па бульбе на аселiцу да маста партызаны...

Стала холадна, як ноччу пад ранiцу ў Карчаватках у балоце, калi не было дзе сесцi, бо ўсюды чвякала вада...

Таня сцiснулася на возе ў камяк, падкорчыўшыся i ўгнуўшы галаву. Бачыла цяпер перад сабой толькi, як махае хвастом кабыла; а калi варочала галавой, каб зiрнуць, дзе страляюць, ёй былi вiдаць на Алёшавых калёсах адны мяхi.

Янука старога з Настай зусiм не ўгледзiш за пылам.

Цыў... - свiшча над дарогай, якраз як тады, калi яны ехалi па загуменнi i Юзюк бег ля калёс, паганяючы кабылу.

"Дзе цяпер Юзюк?.."

Та-та-та... - здаецца, страляюць зусiм блiзка ў ячменi i на двары ля школы.

Застрыгла вушамi кабыла i, напяўшыся, скочыла ў ячмень. Таня пачула, як у яе зачапiлi ля нагi сена. Яно зашапацела, што сухая трава на купiне на балоце...

Яна адсунулася на возе ўзад i яшчэ больш нагнулася, апёршыся рукамi на мяхi. Пайшла навыцяжку кабыла па ячменi, якраз там, дзе падымаўся пыл, - як сумысля.

Закрычаў нехта ўперадзе на дарозе... Здалося, як усё роўна на двары пад паветкай Юзюк... Ён забягаўся па яе... I што гэта ён казаў? Каб яна кiнула матку? Ён i яшчэ ёй гаварыў... Яна помнiць што... Ёй яшчэ нiхто такога не гаварыў... Яна i не думала нiколi, што такое гавораць... I каб хто, а то Юзюк, Алёшаў брат, тоўсты, як лантух, лабаты i босы... I глядзiць ён спадылба, i ў хаце ў iх двое блiзнюкоў...

Пыл падымаўся цяпер ля самых калёс; пабегла кабыла, мусiць, па загонах: кiдала з боку на бок...

Тады закрычала на ўсю дарогу Наста...

Калi ля маста перасталi страляць, на гары ля школы стала цiха. Лескаталi толькi дробненька калёсы, дзе ехаў Панок; ззаду нiкога не было чуваць. Падняўшы галаву, Таня ўбачыла, што кабыла iдзе дарогай за Панковымi разводамi; яна тады аглянулася: ля Алёшавых калёс стаяла з Януком Наста.

"Чаго яны пасталi?.."

Яна хацела крыкнуць iм, што Алёша недзе дома, хай не дзiвяцца, калi не згледзелi, як ён збег; хацела нават падняцца, каб стаць на каленi. Тады пачула, што пад нагамi мокра... Лапнула рукамi па мяхах - рукi былi ў крывi.

Яна адсунулася на край воза да ляжэйкi. Забалела-забалела ля калена нага - запякло, што агнём... Аднекуль зноў узялiся i заслалi свет матылi... Белыя, мiтусяцца перад вачыма: уверх-унiз, уверх-унiз...

Пасля ёй здалося, што яна, убегшы ў хату з гароду, дзе астаўся пад паветкай Юзюк, паслiзнулася на падлозе i ўдарылася аб парог... Зазвiнела ў галаве.

Выпусцiўшы з рук лейцы, яна адвалiлася на мяхi.

4

- Што будзем рабiць з дзяцьмi, мужчыны?..

Таня пачула Настулiн голас як адкуль здалёку; тады ля самага воза на ўсё поле загаманiў Махорка, а яна ляжала, адплюшчыўшы вочы i сцiшыўшыся, як вiнаватая. Было горача, хацелася пiць, у роце перасохла, што ад палу, калi доўга ляжыш хворая, але яна не папрасiла - баялася клiкнуць Насту...