Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке) - Вера Смирнова

Тэзей сядзеў побач з Эгеем за царскiм сталом i з хваляваннем чакаў выпадку, каб паказаць цару, што ён яго сын. I вось, калi Медэя, падаўшы знак цару, з каварнай усмешкай падала юнаку чашу з атручаным вiном, Тэзей дастаў з ножнаў бацькаў меч - нiбыта для таго, каб адкроiць сабе лусту хлеба. Эгей пазнаў свой меч i зразумеў, хто гэты юнак, што прыйшоў да яго. Ён вырваў у яго з рук i кiнуў вобземлю атручаную чашу i абняў свайго сына. Убачыўшы гэта, Медэя адразу ж выбегла з палаца i ўцякла з Афiн.

Эгей загадаў апавясцiць усiх афiнян, што прыйшоў яго сын, iх будучы цар, i наладзiў баль, каб адсвяткаваць сваю сустрэчу з Тэзеем.

Але ворагi Эгея, якiя даўно хацелi адабраць у яго Афiны i толькi чакалi смерцi старога цара, каб захапiць горад, былi вельмi незадаволены, што з'явiўся малады наследнiк. Яны парашылi сiлай перашкодзiць яму i паслалi ў Афiны атрад воiнаў; меншую яго частку накiравалi да гарадскiх варотаў, а другая - большая - павiнна была тайком абысцi горад i напасцi на афiнян з тылу. Тэзей разгадаў хiтрыкi ворагаў, знянацку сам напаў на тых, што былi ў засадзе, у тыле, i перабiў усiх воiнаў да адзiнага. А тыя, што падышлi да варотаў, даведаўшыся пра пагiбель другога атрада, разгубiлiся i кiнулiся наўцёкi. Так Тэзей пазбавiў бацьку ад даўнiх яго ворагаў i спадзяваўся, што нiхто больш не парушыць спакою i мiру ў Афiнах.

Ды аднойчы ранiцай яго пабудзiлi крыкi людзей. У горадзе быў пярэпалах. Тэзею расказалi сумную гiсторыю.

Было неяк раз свята ў Афiнах. З'ехалiся госцi з розных гарадоў. Юнакi спаборнiчалi ў сiле i спрыце, у бегу i барацьбе. Сын крыцкага цара Мiнаса перамог у спаборнiцтве ўсiх афiнскiх байцоў. Эгей не мог сцярпець гэтага. Ён прапанаваў пераможцу паказаць сваю сiлу - утаймаваць раз'юшанага быка, з якiм нiхто не мог справiцца. Бык забiў крыцянiна.

Тады Мiнас сабраў свае караблi, пайшоў вайною на Афiны i асадзiў горад. Афiняне не вытрымалi цяжкай асады - голад прымусiў iх здацца. Мiнас запатрабаваў з Афiнаў страшную данiну: кожныя дзевяць гадоў яны павiнны пасылаць сем дзяўчат, самых прыгожых, i сем юнакоў, самых дужых, на Крыт. Там на беразе мора стаяў вялiзны змрочны палац - Лабiрынт. Яго пабудаваў калiсьцi вядомы грэчаскi дойлiд Дэдал, калi жыў у палоне ў Мiнаса на Крыце. У гэтым палацы было столькi пакояў i залаў, столькi дзвярэй i пераходаў i так хiтра быў заблытаны план яго, што той, хто трапляў у палац, бясконца кружыў па iм i не мог знайсцi з яго выхаду. Нiбы вялiзная пастка быў Лабiрынт: пасярэдзiне яго, куды вялi ўсе заблытаныя хады, жыў людаед Мiнатаўр - страшыдла з галавою быка. Казалi, што Мiнатаўра нарадзiла Пасiфая, жонка Мiнаса, i цар загадаў пабудаваць Лабiрынт, каб схаваць у iм сваю ганьбу. На з'ядзенне Мiнатаўру аддаваў Мiнас афiнскiх юнакоў i дзяўчат.

I вось зноў надышла страшная часiна. У афiнскай гаванi рыхтавалi карабель i ў знак смутку падымалi на iм чорныя ветразi. Плач чуўся з дамоў асуджаных.

Афiняне натоўпам прыйшлi ў палац. Яны сказалi Эгею:

- Мы аддаем страшыдлу сваiх дзяцей, а твой сын застаецца з табою, i ты не падзяляеш з намi нашага гора.

Тэзей не мог слухаць гэтыя папрокi.

- Я гатовы, - адказаў ён афiнянам, - замянiць аднаго з вашых сыноў i паехаць на Крыт разам з iншымi. Але, прысягаю вам, мы не загiнем! Я заб'ю крыважэрнага Мiнатаўра i назаўсёды вызвалю вас ад цяжкай данiны.

Эгея ахапiў жах, калi ён пачуў гэтыя словы. Ён упрошваў Тэзея застацца ў Афiнах, угаворваў афiнян не аддаваць страшыдлу свайго будучага цара. Але Тэзей пераконваў бацьку, што не загiне i вернецца пераможцам. Ён абяцаў засмучанаму бацьку: калi застанецца жывы, дык па дарозе назад загадае ўзняць на караблi белыя ветразi замест чорных, каб бацька ўбачыў яшчэ здалёк гэты светлы знак перамогi.

Надышоў дзень ад'езду. Сем юнакоў i сем дзяўчат паднялiся на карабель i паплылi да выспы Крыт, ахопленыя страхам i тайнай надзеяй.

Калi афiнскi карабель прыплыў да Крыта i спынiўся каля прыстанi, Мiнас загадаў адразу ж прывесцi асуджаных у свой палац. Яны iшлi па беразе мора, i крыцяне глядзелi на iх i гаварылi пра iх страшны лёс. Тэзей iшоў наперадзе ўсiх, смелы i прыгожы, i падбадзёрваў таварышаў. Калi iх прывялi да цара, Мiнас пачаў насмiхацца з iх i зняважыў адну з дзяўчат. Тэзей горача заступiўся за яе.

- Хто ты такi, каб пярэчыць мне, цару Крыта, сыну вялiкага Зеўса? пагардлiва спытаў Мiнас.

- Я таксама царскага роду, я сын цара, i бог мора Пасейдон - мой заступнiк i абаронца з маленства, - адказаў цару Тэзей.

Гэтую спрэчку са страхам слухала дачка Мiнаса, прыгажуня Арыядна. Яна адразу вылучыла Тэзея сярод афiнскiх юнакоў - ён зачараваў яе сваёй мужнай прыгажосцю, бясстрашшам i тым, як горача заступiўся за сваю сяброўку. Арыядна ў глыбiнi душы пазайздросцiла дзяўчыне, яна адразу пакахала афiнскага царэвiча. Таму яна вельмi спалохалася, калi Мiнас сказаў, злосна ўсмiхаючыся:

- Калi гэта праўда, што Пасейдон - твой заступнiк, няхай ён паможа табе дастаць гэты пярсцёнак.

I, зняўшы з пальца залаты пярсцёнак, цар шпурнуў яго ў мора.

Тэзей смела кiнуўся ў хвалi.

Крык замёр на вуснах Арыядны, палонныя ад страху прытулiлiся адно да аднаго. Усе моўчкi пазiралi на мора i чакалi. Мiнаў час, i нiхто не спадзяваўся, што юнак можа вярнуцца.

Але, як толькi хвалi сышлiся над галавою Тэзея, слуга Пасейдона Трытон узяў юнака на рукi i занёс яго ў палац марскога цара. Там Пасейдон i царыца мораў Амфiтрыта ласкава сустрэлi юнага героя i аддалi яму пярсцёнак Мiнаса. I зноў Трытон падхапiў яго i вынес з глыбiнi мора на бераг, дзе людзi чакалi яго.

I вось ужо Тэзей стаiць перад Мiнасам i падае яму пярсцёнак. Радаснымi воклiчамi вiталi афiняне свайго смелага таварыша, i дзiвiлiся з гэтага здарэння крыцяне, што сабралiся на беразе.

Цар Мiнас загадаў зараз жа завесцi палонных у Лабiрынт i замкнуць там.

Тады Арыядна вырашыла выратаваць Тэзея.

Калi сямёра дзяўчат i сямёра юнакоў падышлi да Лабiрынта, Арыядна была ўжо там, каля ўвахода. Яна дала Тэзею клубок нiтак i навучыла, каб ён замацаваў канец нiткi каля ўвахода i, iдучы па Лабiрынце, пацiхеньку размотваў клубок, каб нiтка цягнулася праз усе пакоi, па якiх яны пройдуць. Тэзей паслухаўся, увайшоў у Лабiрынт, i таварышы з iм; размотваючы клубок, яны дайшлi да логава Мiнатаўра. Убачыўшы страшыдлу з бычынай галавой, юнакi i дзяўчаты спалохалiся i адступiлi назад. Тэзей адзiн пайшоў да яго i ў жорсткiм паядынку перамог i забiў Мiнатаўра, на вялiкую радасць сваiх таварышаў, якiя, прыцiснуўшыся ад страху да сцяны, чакалi зыходу барацьбы. Убачыўшы забiтага Мiнатаўра, юнакi гучна ўславiлi Тэзея, а дзяўчаты абдымалi адна адну i плакалi ад радасцi. Потым, трымаючыся за выратавальную нiтку Арыядны, яны вярнулiся назад па заблытаных хадах i шчаслiва выбралiся з Лабiрынта.

Арыядна чакала iх каля ўвахода. Выратаваныя рушылi ў гавань, дзе стаяў iх карабель, i Арыядна пайшла за iмi. Яна ведала, што бацька яе вельмi загневаецца, калi даведаецца пра перамогу Тэзея i ўцёкi афiнян, i пашле за iмi ў пагоню караблi. Яна навучыла Тэзея i яго таварышаў прарэзаць днiшчы крыцкiх караблёў, што стаялi ў гаванi. Потым афiняне паднялiся на свой карабель i як мага хутчэй адплылi ад Крыта. I Арыядна плыла разам з iмi - яна спадзявалася, што, у знак удзячнасцi за выратаванне, Тэзей пакахае яе.

Па дарозе яны прычалiлi да выспы Наксасу, каб пераначаваць на зямлi i добра адпачыць, таму што даўно яны не спалi i стамiлiся.

Уночы ў сне Тэзей пачуў голас, якi загадваў яму пакiнуць Арыядну на выспе i плыць дадому без яе. Тэзей пабудзiў таварышаў, i яны цiхенька адплылi ад Наксаса, калi Арыядна яшчэ спала.

Прачнуўшыся ранiцай, Арыядна ўбачыла, што афiняне кiнулi яе. З крыкам пабегла яна да мора i прагна глядзела ўдалячынь i клiкала Тэзея. У роспачы ўпала яна на зямлю i прасiла сабе смерцi ў багоў.

Але замест чорнага бога смерцi да яе з'явiўся вясёлы бог Дыянiс, супакоiў i суцешыў яе. Яна стала яго жонкай i бяссмертнай багiняй. Дыянiс падарыў Арыядне вянок з зiхатлiвых зорак. Арыядна паклала свой вянок на неба, - i там ён зiхацiць i свецiць сярод iншых сузор'яў.

Тэзей вяртаўся ў Афiны. Спадарожны вецер надзiмаў чорныя ветразi, i марскiя хвалi падганялi карабель. Тэзей сядзеў на борце карабля i пазiраў туды, дзе ў тумане знiк Наксас, i раскаянне мучыла яго. Ён успамiнаў прыгажосць Арыядны i яе дапамогу яму i яго таварышам, калi вывела iх з Лабiрынта, - i каяўся, што пакiнуў яе адну на выспе. Змрочныя думкi ахапiлi Тэзея, i ён забыўся на абяцанне, якое даў бацьку: не памяняў чорныя ветразi на белыя на сваiм караблi.

Эгей чакаў, калi вернецца сын. Стары цар сядзеў на беразе i глядзеў на мора: цi не мiльгануць ўдалечынi белыя ветразi, цi не вяртаецца дадому любы сын. Нарэшце далёка ў моры паказалiся ветразi, але - чорныя. Чорныя ветразi знак смерцi!

У вачах Эгея пацямнела. Ад роспачы кiнуўся ён з высокага берага ў мора.

Калi карабель падплыў да горада i Тэзей урачыста сышоў на родную зямлю, яго стрэла вестка пра смерць бацькi. Гэта была помста. I сумным быў пачатак яго царавання ў Афiнах.

А мора, у якiм бедны бацька знайшоў сабе магiлу, з таго часу людзi называюць Эгейскiм.

АРФЕЙ I ЭДРЫДЫКА