Змагарныя дарогi (на белорусском языке) - К Акула

VI

У Вiктара Сянькевiча пад пахаю вырасла вялiкая скула. Ён ня мог больш працаваць з рыдлёўкаю цi кiркай. Амэрыканскi вайсковы лекар, агледзеўшы яго, сказаў, каб больш нiчога на могiлках не рабiў, пакуль не адашлюць у шпiталь. Вiктар атрымаў новую функцыю, якую й сам ня ведаў як-бы назваць: нi то парадкавага, нi то падручнага да ўсiх працаў. Зьбiраў сьмецьце, падмятаў памяшканьнi, дзе жылi амэрыканцы, выконваў iншыя дробязi. Акрамя сьмецьця Сянькевiч зьбiраў гарэхi, яблыкi, грушы па суседнiх садох, недакуркi ў абозе. Усю такую здабычу зносiў у хлеў i дзялiў сярод сяброў вечарам пасьля працы. Часьценька даставаў ад амэрыканцаў шакаладу, пячэньне й iншыя прысмакi. Асаблiвую цану мелi ў групе акуркi, бо хлопцы цярпелi на нястачу табакi. Гэткi Вiктараў занятак патрываў з тыдзень часу. Амэрыканцы адвезьлi яго ў шпiталь у Бэзансон, дзе праляжаў сем дзён. Адтуль быў высланы ў Авiньён каля Марсэля. Група Грамыкi, папрацаваўшы каля трох тыдняў магiльшчыкамi, таксама ў бальшынi сваёй апынулася пасьля ў абозе ў Авiньёне, а адтуль трапiла ў Другi корпус Андэрса ў Iталiю.

ЛЕЙТАНАНТ СЬЦЕРВIН

I

Яшчэ за дзень перад гэnай няўдачнай выправай канюхоў у Гаймсбрун давялося Сымону Спарышу везьцi на фронт на сваёй хурманцы харчы. Чатыры вазы, у тым лiку й Сымонаў, паехалi ў галоўны харчавы склад, што быў у гумне суседняй вёскi, i, наладаваўшы свае возiкi, павалаклiся ў кiрунку Асбаха. Ужо на ўсходнiм беразе вёскi заўважыў Спарыш там-сям па абодвух баках дарогi нямецкiя гарматы, што папрытулялiся, нахутка акапаныя, каля дрэваў i кустоў. Характэрна, што нiдзе ня вiдаць было цяжкiх гарматаў, танкаў цi панцырных машынаў. У галаве не надта спрактыкаванага ў ваенных справах канюха Сымона паўстала пытаньне: якiя мэты мелi немцы на гэтым адрэзку фронту? Цi спадзявалiся яго доўга ўтрымаць? Калi так, то дзе-ж была ўся неабходная зброя?

Элемэнты трыцдатай дывiзii, месцамi ўперамешку зь iншымi адзьдзеламi, займалi адрэзак фронту ад швайцарскай мяжы, праз Альткiрх, i дугой абгiналi на захадзе Мюльгаўзэн. Iншыя, адарваныя ад дывiзii адзьдзелы, былi параскiданыя яшчэ далей на поўнач i на захад - баронячы й так даволi недаступныя шляхi ў Вагезах.

Жаўнеры з "трыццаткi", седзячы ў вакопах на самым левым фланзе каля швайцарскай мяжы, ноччу маглi бачыць сьвятло на швейцарскiх межавых вышках. Усе адзьдзелы былi лёгка ўзброеныя. Цi-ж яны маглi трымаць ворага кулямётамi й мiнамётамi навет у тым выпадку, калi-б старалiся й хацелi? Шмат хто думаў, што на фронце прыйдуць на дапамогу панцырныя часьцi, цяжкая артылерыя, самалёты. Але вось прыйшоў фронт, i нiчога таго ня было вiдаць. Немцы разлiчвалi, вiдаць, адно на затрыманьне наступу працiўнiка, каб, такiм чынам, ззаду на лiнii Зiгфрыда за Рэйнам даць больш часу для падрыхтоўкi ўмацаваньняў. А там ужо зiма й цяжкi для фарсiраваньня Рэйн прыйдуць абаронцам Нямеччыны на дапамогу.

Прайшло каля трох гадзiнаў з часу, як вярнулiся канюхi з баявога паходу на францускiя танкi ў Гаймсбрун. Вiктар Караткевiч усё яшчэ круцiўся каля Сымона й варажыў, што рабiць: цi лепш самому вярнуцца на фронт, цi чакаць на тое, што лёс прынясе. Дарма турбаваўся хлапец, бо лёс зусiм неспадзявана вырашыў праблему. Надвечар зьявiлiся ў вёсцы два афiцэры, заданьнем якiх было сабраць усiх дэзэртыраў i адвесьцi на фронт. Адзiн зь iх, капiтан са штаба Мураўёва, паклiкаў падафiцэра, што наглядаў за канюхамi, i пачаў распытваць пра дэзэртыраў.

Выявiлася, што ў вёсцы было iх колькi дзесяткаў. Найчасьцей скрывалiся пры канюхах у сялянскiх хатах. Некаторыя ўжо пасьпелi ўпiцца добрым мясцовым вiном, ня беручы на ўвагу пратэстаў сялян, шнырачы па iхных вiнных i фруктовых складох.

Мабiлiзацыя дэзэртыраў заняла звыш дзьвюх гадзiн. Сяляне памагалi афiцэрам шукаць, пазбываючыся няпрошаных i шкодных "гасьцей". На скрыжаваньнi вулiц у цэнтры Гальфiнгэна сабралася ладная група ўцёклых з фронту жаўнераў, а ўсё яшчэ знаходзiлi новых. Вiктар Караткевiч ня кiдаўся ў нiякiя хiтрыкi, а спакойна павесiў на плячо "качаргу" й далучыўся да натоўпу. Агулам сабрана было трыццаць два чалавекi. Сымон наважыў пацiкавiцца тым, што робiцца, i таксама падышоў да месца зборкi. Стаяў побач, прыглядаючыся.

- А ты што робiш? - клiкнуў яго капiтан. - Давай далучайся! - Канюх зьбянтэжыўся. Думаў, што капiтан не да яго гаворыць, i азiрнуўся назад, каб пабачыць, цi хто за iм не стаiць, але там нiкога ня было. Гэны рух спасьцярог капiтан.

- Ты, ты! Я да цябе гавару! - паказаў на канюха пальцам. - Чаго аглядаешся? Давай, станавiся ў калёну! Хутчэй!

- Гаспадзiн капiтан, я-ж канюх, а не дэзэртыр.

- Няважна, хто ты. Ногi маеш здаровыя, стрэльбу насiць можаш, дык i далучайся.

- Дык як-жа конь мой сам застанецца? - спрабаваў Сымон.

- Даволi! ДалучайсяI Дзе твая зброя?

- На возе.

- Бяжыце й прынясiце ягоную стрэльбу i ўсё iншае, - загадаў капiтан падафiцэру. Той хутка пабег у пуню, каля якой стаяла Сымонава хурманка, i вярнуўся з "качаргой", шлемам i торбай-хлебаком.

"Цьфу на цябе! - кляў сам сябе Сымон. - I чаго мяне сюды чорт нёс? Цi ня мог гэта я дзе збоку, здалёк ад iхняга вока перачакаць? Але хто-ж там угадае, дзе цяпер лепш".

- Ха-ха-ха! - сьмяяўся Караткевiч. - Папаўся, галубок!

- Ну, добра. Табе ўжо буду кумпанiю трымаць. Прынамсi, пад маiм наглядам ад цяперашняга часу будзеш ды другi раз з фронту не ўцячэш.

- Ты глянь, якi ваяка! Пабачым, як ты сам устоiш!

II

Дробненькi асеньнi дожджык ня ўнiмаўся. Густыя зрэбныя хмары паўзьлi нiзка над зямлёй. Зьмяркалася рана. З-за хмараў час-ад-часу выглядаў тоненькi серп маладзiка. Ужо ладна сьцямнела, калi адзьдзел змабiлiзаваных дэзэртыраў, у iх лiку й канюх Сымон Спарыш, пакiнуў Гальфiнгэн i накiраваўся дарогаю на Альткiрх. Iшлi моўчкi. Навет тыя, што былi нядрэнна падпiлi пры сялянскiх вiнных бочках, хутка працьверазелi. На чале адзьдзелу йшоў лейтанант Сьцервiн. Капiтан, з якiм ён зьявiўся ў вёску, яшчэ раней ад'ехаў на самакаце, сьпяшаючы ў батальён.

Лейтанант Сьцервiн быў у батальёне Мураўёва зьвязовым камандзерам у трэцяй роце. Быў гэта сярэдняга росту, тонкi, чорнавалосы, з шэрагам залатых зубоў наперадзе, нябрыдкi з выгляду мужчына. Гадоў яму было звыш трыццацi пяцi. Шмат хто называў яго франтам. I ня дзiва, бо лейтанант Сьцервiн аддаваў асаблiвую ўвагу ня толькi вопратцы, але й выгляду наагул. Яму здавалася, што ён вельмi прыгожы. Вопратку ўважаў дадатковай аздобай. Любiў таксама розныя цацкi й блiскучкi, як на руках, так i на мундзiры. Ня толькi цяпер, але шмат раней, калi ўдалося яму здабыць месца камандзера палiцыi раённага места X. на Бацькаўшчыне, прыдбаў сабе вялiкi срэбраны пярсцёнак з чэрапам i дзьвюма скрыжаванымi косткамi - якраз такi, як насiлi некаторыя гiтлераўскiя каты. На другiм меншым пальцы лейтанант-францiк насiў вялiкi залаты пярсьцёнак з манаграмай. На левай руцэ ў Сьцервiна гняздзiлася каштоўная залатая "Амега", якую собiла здабыць у курсе выконваньня "службовых абавязкаў" у Беларусi.