Замалёўкi (на белорусском языке) - Сергей Давидович

Дзякуй Богу, маё заклiнанне "памагло" i ў Беларусi больш як пяцьдзесят гадоў няма вайны.

СТАЛIНСКАЯ КАРОЎКА

Ледзь толькi скончылася вайна, як аднекуль "зверху" распарадзiлiся дапамагчы самым што нi ёсць пацярпеўшым ад гэтай праклятай вайны.

Мы, як пагарэльцы, былi тады самымi беднымi, бо акрамя вошай у нас нiчога не было...

Той, хто памятае пасляваенны час, - памятае i iдэалагiчны чад, што запоўнiў усе куточкi знявечанага жыцця. Што б нi рабiлася, нi манiлася - усё прыпiсвалася Сталiну. Сталiн - перамог... Сталiн - пабудаваў... Сталiн клапоцiцца...

Вось тую "дапамогу" бедным - таксама аднеслi на рахунак Сталiна. I нам, нашай сям'i, якая не мела нi даху над галавой, нi крошачкi хлеба, нi бульбiнкi, - калгас, ад iмя Сталiна, даў карову.

У якой дзяржаве такое магчыма?! Хай паспрабуе камар нос падаткнуць пад сталiнскую "заклапочанасць" пра бедных!.. I наша сям'я трапiла недзе ў спiс "шчаслiвых" сем'яў, якiх было мiльёны пад сталiнскiм сонцам...

Дасталася нам карова страшнючая, худзенная, як кажуць, - скура i косцi. Здавалася, што i скуры не было - адныя косцi, але, нягледзячы на гэта, мы былi шчаслiвымi - якая нi ёсць, а карова - багацце!

Я бегаў па вёсцы i з ранiцы да вечара выкрыкваў тое, што чуў ад мамы, ад дарослых: "Сталiн даў кароўку! Сталiн даў кароўку!.."

Кароўка тая не даiлася, бо скура i косцi i не маглi даваць малако. Адкуль яно ў iх? Яна хiсталася ад слабасцi цi ад старасцi, а можа, ад хваробы, а хутчэй - ад усяго разам, бо хуценька яна, як кажуць, адкiнула капыты - здохла. Вось мы i набылiся "багатымi" - зноў засталiся толькi мы i вошы...

"Зарэзаў" тата тую бедную кароўку, i голад вымусiў нас есцi "шчодры" сталiнскi падарунак.

ЧУЖОЕ СЛОВА

Пераязджалi Мiцьковы на новае месца жыхарства - у Менск. Нагаравалiся ў Будах, "наелiся" працадзён калгасных, ажно горка зрабiлася.

Прыехаў грузавiк, i пачалi загружаць у яго прыдбаны скарб - чарапы нейкiя ды рызманы розныя. Беднаму чалавеку - i гэта багацце.

Мы, малыя, стаiм, з самотай i зайздрасцю назiраем за мiтуснёй дарослых. I шкада, што ад'язджаюць твае бясштаннiкi-сябры, i зайздросцiш iм - пра Менск мы толькi вухам чулi, а яны будуць жыць у iм - сярод булак i цукерак.

Раптам мужчына, што стаяў у кузаве машыны, звярнуўся да мяне:

- Мальчик, подай кувшин!

Я так разгубiўся, нiбы соннаму трэснулi палкай па лбе - зачырванеўся, нiчога не разумею. Першыя два словы разабраў, а вось пра "кувшин" я нiколi не чуў. Я збянтэжана забегаў вачыма па розных хатнiх дробязях, якiя стаялi каля машыны, а патрэбнай рэчы не знайшоў, хоць збан гэты быў на самым бачным месцы...

Аказваецца, не надта даўно гэта было, калi беларуская вёска ведала i шанавала сваю родную мову, - слова "кувшин" было для мяне незнаёмым, чужым.

Сёння ж для многiх беларусаў, нават для тых, чые каранi засталiся ў вёсцы, матулiна мова зрабiлася чужой.

ХТО ЁСЦЬ ХТО?

Аднаго часу прывозiлi ў нашу вёску зняволеных - "зэкаў". Яны збiралi па палях каменнi, сцягвалi iх у кучы - рабiлi пад канвоем. Абед iм прывозiлi ў вялiзных бачках-тэрмасах, кармiлi пераважна крупянымi кашамi. Голад гнаў нас да гэтых людзей, мы шчыльна iх акружалi i "блiшчэлi".

А ў дзяцiнстве я быў такi белагаловы - валасы як снег. Пэўна, у маiм арганiзме нечага не хапала, вось валасы i былi бялюткiмi. Але дзякуючы iм мне больш, чым каму з маiх сяброў, шанцавала. Як нас адрознiць адзiн ад другога? Усе абарваныя, худыя, галодныя, босыя. А вось я сярод iх быў як той дзьмухавец, як заяц-бяляк летам - нiдзе не схавацца яму. Таму я кожны дзень чуў ад якога-небудзь зняволенага адно i тое: "Ну, белая галава, падыходзь!" усаджваў мяне на каленi i дзялiўся сваёй небагатай "пайкай".

Потым ужо iншыя зняволеныя частавалi i маiх сяброў, але я заўсёды быў першым.

Не ведаю, за якое злачынства яны адбывалi пакаранне, але людзьмi засталiся.

А вось другi прыклад - амаль самы балючы мой успамiн.

Iшлi мы з мамай аднекуль, а ля дарогi, у цяньку, сядзiць наш брыгадзiр з нейкiмi двума незнаёмцамi. Сядзяць i сiлкуюцца. Перад iмi - бутэлька самагонкi, хлеб i свежыя агуркi.

Брыгадзiр зачапiў маму, пра нешта запытаўся, i мы прыселi.

Свежых агуркоў я яшчэ нiколi не еў, а яны так смачна пахлi, так апетытна хрумсцелi, што я забыўся пра ўсё на свеце - бачыў толькi агуркi, чуў толькi iх пах.

Мама цягнула мяне за руку, бо гаворка яе з брыгадзiрам скончылася, а я прасiўся:

- Мамачка, я яшчэ пасяджу трошачкi!

Я спадзяваўся, што дадуць мне кавалачак агурка, хай сабе без хлеба, бо хлеб хоць зрэдку, хоць патрошку наведваў нас. Я заглядваў у вочы брыгадзiру i незнаёмцам.

- Пайшлi, сыночак, пайшлi!

- Мамачка, я хоць трошачкi яшчэ пабуду! - зазiрнуў я i маме ў вочы...

I толькi многа пазней, пасталеўшы, я прачытаў усё, што было тады напiсана ў мамiных вачах - нясцерпны, пякучы боль за сваiх дзяцей, бездапаможнасць i бязвыхаднасць гаротнага пасляваеннага жыцця...

А я ўсё прасiўся i прасiўся ў мамы, пакуль апошнi кавалачак агурка не захрусцеў жалобным хрустам у чужым роце...

Прабач мяне, мама, за той боль, якi я наклiкаў у тваё сэрца...

НОГI ТРЭБА МЫЦЬ!

Прыязджаў разы з два ў Буды летам на адпачынак да сваёй мацi Кухаронкаў Косця - лётчык, пры пагонах з зорачкамi (у званнях мы тады не разбiралiся). Што ён прывозiў сваёй мацi i сваякам - невядома. А вось нас, абарванцаў, частаваў цукеркамi. Уявiце - цукеркi пасля вайны! Такое з памяцi не вывалiцца нiколi. Але самае галоўнае было не ў цукерках. Самае цiкавае ў тым, што гэты надзвычай сур'ёзны чалавек цэлыя днi праводзiў з намi, дзецьмi. Пра што iшла гаворка - не памятаю. Запомнiлася яго ваенная форма i ён сам у нашым шчыльным акружэннi. Яшчэ адно запомнiлася вельмi жыва, можа, таму, што датычылася мяне i мяне моцна здзiвiла.

Сядзiм мы, пра нешта гутарым, i нечакана наш сябар глянуў на мае босыя ногi i, як бы мiж iншым, кажа:

- А ногi, хлопчыкi, трэба кожны раз мыць перад сном...

Тут аўтарытэт Косцi ў маiх вачах пахiснуўся, бо я не зразумеў, пра што гаворка. Усю вайну мы басцялiся па лясах, па балотах, пасля вайны жылi ў зямлянцы, абутку ў мяне зроду не было, мыла ў вочы не бачыў, пра пасцель вухам не чуў - пра якiя ногi размова? Я i рукi нiколi не мыў - а тут ногi!

Я зiрнуў на свае чорныя, закарэлыя, хоць рэпу сей, ногi i першы раз не змог зразумець нашага любiмца.

БУЛЁН

Расклалi Мiцьковы агонь каля хаты i вараць булён на вячэру.

Калi ўжо казаць пра вячэру, дык яе ў вёсках спрадвеку гатавалi летам на кастры, бо газы не было, а печ палiць не будзеш дзеля гаршка бульбы. Таму збiралi трэскi i разводзiлi агонь. I рабiлася ўсё гэта на прыцемку, пасля таго як пароблена ўся работа i дагледжана жывёла.

А так як у Мiцьковых адразу пасля вайны нi жывёлы, нi гаспадаркi не было, а галодных дзяцей - цэлая процьма, то вячэру гатавалi яны яшчэ завiдна, прыйшоўшы з калгаснай прынудзiлаўкi. Чаму варылi булён, а, напрыклад, не бульбу? Таму што бульба была вялiкай роскашшу, яе не хапала. Добра, што яшчэ наскрабалi некалькi бульбiнак, крышылi iх у вялiзны гаршчок для "навару", каб жываты налiць i голад падмануць.