Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

- Вэр, вэр!.. - пачуў Алёша, як крыкнуў на яго немец, i згледзеў, што той стаiць з разяўленым ротам i кiвае галавой - паказвае iсцi ўперад. Зноў яго таўханулi пад паху, моцна, як усё роўна хацелi прасадзiць. Калi Алёша павярнуўся, убачыў, як павярнулiся збоку блiскучыя боты i асталiся ззаду.

Тады Алёша згледзеў, што ўсе мужчыны, нават Янук Тваюмаць, стаяць наперадзе на дарозе, недалёка ад Боганчыкавага жарабка, адзiн ля аднаго, падняўшы ўгару рукi, i глядзяць назад, на падводы. З аднаго i з другога боку ля iх блiзка стаялi немцы з аўтаматамi ў руках: па двое. Алёша падумаў, што i яго гоняць да мужчын, не загадалi толькi падняць рукi.

Ён хацеў азiрнуцца, каб паглядзець, дзе Наста, але ззаду зноў закрычаў немец: "Вэр! Вэр!" - i Алёша ўбачыў толькi яго блiскучыя боты.

Пасля Алёша згледзеў, як да доўгiх Панковых развод падскочылi два немцы, тоўстыя, у пiлотках, i пачалi торкаць аўтаматамi ў мяхi. З калёс на дарогу пасыпалася жыта. Тады немцы сталi мацаць мяхi рукамi, кожны мех, i паказваць нешта адзiн аднаму пальцамi.

Немцы былi i ля Танiных калёс - стаялi, сагнуўшыся ў крук над мяхамi, на якiх ляжала, не ўставаўшы, Таня. Ля Танiных калёс была Наста, прыбегла, кiнуўшы аднаго Буланчыка. Наста ўсё махала i махала рукамi - паказвала ўперад на дарогу - мусiць, на мужчын - i гаманiла, моцна, каб усе чулi. Алёша ўспомнiў, што яна i ў вёсцы, у Махоркi ля тыну, калi падыходзiла да немцаў, гаварыла моцна, на ўсю вулiцу.

Немцы былi i на самай гары, абступiлi Буланчыка...

Больш Алёша не бачыў нi Насты, нi Танi на калёсах. Яго падагналi да мужчын i паставiлi збоку ля Янука. Янук стаяў, высака задзёршы рукi, вышэй за ўсiх, - закасалiся рукавы, i ў яго былi вiдаць белыя локцi. Янук быў без кепкi: недзе, мусiць, згубiў цi пакiнуў на возе; мокрыя сiвыя валасы на галаве скруцiлiся ў каслаўкi i папрылiпалi да вушэй. Палатняная рубашка выехала з-пад паяснiцы i даставала падалом да калень. Янук павярнуўся i глядзеў на Алёшу нейкiмi балючымi вачыма, як шкадаваў усё роўна. Мужчыны, падняўшы рукi, стаялi цiха - нiхто не кратаўся. Алёша ўбачыў, як збялеў Панок; у яго памiнутне падскаквалi ўгары плечы - яму цяжка было стаяць, задзёршы рукi: кашляў.

Немец, якi прыгнаў Алёшу, крыкнуў тым, што стаялi ля мужчын, моцна i дзярката: "Вэр! Вэр!.." - i тыя суса кiнулiся да Боганчыка i Махоркi i сталi мацаць далонямi па грудзях, па жываце, па штанах у паяснiцы. Перамацалi пасля ўсяго Панка - ён стаяў i без аддухi кашляў; тады - Янука, чапляючыся рукамi за падол яго доўгай палатнянай рубашкi. Алёшу не кранулi...

Пасля немец у шырокай разношанай пiлотцы, што гнаў Алёшу, падскочыў да Махоркi - Махорка стаяў пярэднi, - паказаў аўтаматам на дарогу i крыкнуў зноў моцна i дзярката: "Вэр-вэр!.." Немец паказаў быў яшчэ Махорку падняць вышэй рукi: той быў апусцiў iх да самых плеч.

Мужчыны павярнулiся i пайшлi па пяску - па дарозе з гары, - Алёша чуць спраўляўся з iмi.

Ззаду зноў загаманiла Наста: мусiць, нешта гаварыла немцам. Пасля крычала. Яе ўжо не было вiдаць з дарогi.

Алёшу стала ўсяму горача; пясок пад нагамi зрабiўся гарачы-гарачы...

Збоку ля мужчын, якраз ля Боганчыка i ля Махоркi, iшлi два немцы з аўтаматамi перад сабой i круцiлi па баках галовамi; за Алёшам ззаду, чуць не наступаючы на пяты, ступаў немец у сiвым пiнжаку i сiвой разношанай пiлотцы, той, што гнаў яго да мужчын. Алёша глядзеў на дарогу пад ногi i бачыў яго блiскучыя боты. Калi немец забягаў Алёшу наперад, у яго быў вiдаць разрэзаны ззаду сiвы суконны пiнжак i высака, аж пад пахай, чорны пiсталет. Было чуваць, як грукаюць па карэннi цяжкiя боты, што калодкi, i шуршыць, перасыпаючыся, пясок на дарозе пад нагамi ў мужчын.

Боганчык увесь згорбiўся, угнуў шыю. Рукi ў яго былi задзёрты ўгару, адна вышэй, другая нiжэй, i ён часта згiнаў галаву, даставаў шчакой да пляча: выцiраўся. Мокрыя аж да калень калошы ў яго папрылiпалi да лытак; на калошы набралася пяску, i яны былi здалёку што яловая карына. Боганчык ступаў дробна i часта, маленькiмi крокамi, зусiм не падымаючы ног ад зямлi.

Алёша раптам падумаў, што iх вядуць страляць. Адвядуць з дарогi i пастраляюць...

Махорка iшоў пасярод дарогi, па самым пяску, - Алёша, iдучы ззаду, лучаў нагамi ў яго сляды - i то апускаў нiжэй, то падымаў угару рукi. Шырокiя плечы ў яго хадзiлi хадуном - Махорка часта дыхаў, як змарыўшыся. Аб'ехалi штаны, i на паяснiцы была вiдаць белая палатняная кашуля сабралася ў фалды. Махорка не варочаў галавой, як Боганчык, глядзеў перад сабой: блiзка iшоў немец, наставiўшы аўтамат яму пад паху.

Панок увесь час кашляў; у яго аж пасiнела шыя; немец, што iшоў збоку ў Махоркi, дагнаў быў Панка i парнуў яго два разы аўтаматам у спiну: не любiў, вiдаць, кашлю. Панок закашляўся яшчэ горш: яго пачало тузаць. Немец тады закрычаў. Панок не мог iсцi - захлынаўся: пыл з-пад ног лез яму ў горла. Ён хацеў саступiць на сцежку, але на яго наставiў аўтамат немец. Тады Панок пачаў харкаць на дарогу - немец адскочыў ад яго i зноў закрычаў: "Вэр! Вэр!.."

Адзiн Янук iшоў смела, ступаючы шырака, як па вулiцы. Алёша падумаў, што Янук вышэйшы за ўсiх, што ў яго не дрыжаць нi рукi, нi плечы. Янук толькi гудзеў сабе пад нос, не сцiхаючы, як асва ў акне, заляцеўшы ў хату. На яго азiралiся пярэднiя немцы, але не чапалi.

Калi быў зноў закашляўся Панок i, стаўшы, схапiў сябе рукамi за грудзi, яго, падскочыўшы, пачаў яшчэ больш тоўхаць у плечы аўтаматам немец, што калоў усё роўна. Сталi былi на хвiлiну ўсе мужчыны, i Алёша ўбачыў, як, адвярнуўшыся, кiўнуў яму галавой Махорка. Алёша згледзеў быў яго вочы: вялiкiя i чырвоныя, што ўсё роўна набеглi кроўю, яны зiрнулi аднекуль глыбака спадылба.

Алёша падумаў, што Махорка клiча падысцi. Хоча, каб ён, Алёша, быў у яго на воку... Пасля, калi мужчыны зноў iшлi па пяску i перастаў кашляць Панок, Алёша зноў згледзеў, як яму кiўнуў галавой Махорка. Кiўнуў не азiраючыся.

"Паказвае, каб уцякаў, - падумаў Алёша. - Бо iх вядуць страляць, Махорка ведае..."

Алёшу раптам захацелася падбегчы да Махоркi i спытацца, што ён хацеў сказаць. Пасля захацелася ўчарэпiцца Махорку рукамi за штаны, як ён, Алёша, чапляўся за штаны бацьку, калi бацька гнаў яго ад сябе ў Карчаватках, згледзеўшы немцаў...

На дарозе ад мужчын пахла жытам i потам, як пахлi ўсё роўна кожны раз бацькавы штаны i рубашка на пяколку на печы, калi ён, Алёша, клаў iх нанач сушыць... Так пахла ад бацькi, жытам i потам, калi яны стаялi ўпобачкi ўчора ў вёсцы на вулiцы ля Махоркавай хаты...

Дарога сышла ў лагчыну; сюды, мусiць, нагнала дажджом з гары пяску, бо было не ступiць: ногi ўязджалi ў зямлю па каленi.

Зноў запахла аднекуль дымам i сырым пяском...

Пасля Алёшу здалося, што пясок пасыпаўся на яго зверху, як дождж... Правалiлiся некуды ногi, глыбака, да паяснiцы... Зрабiлася блага, стала цяжка дыхаць, зазвiнела ў галаве...

Недзе крычала Наста - па лесе iшлi водгаласкi...

Спёрла ўсё ўсярэдзiне i стаяла пад грудзьмi.