Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

- А нам, татарам, усiраўно: наган цi... Лiжба з табой, брат, не ехаць адным торам, падоскi кавалак... Давялося толькi... - Махорка сказаў цiха, сабе пад нос, але ўсе пачулi i павярнулi да яго галовы.

- Падоска? Я падоска?.. - Боганчык стаў на сцежцы, адвярнуўся да iх i чакаў Махорку. У яго дрыжалi рукi, аж калацiлiся, i ён схаваў iх у кiшэнi ў штаны. - Падоска?.. Якая?

- Нямецкая... Калi хочаш знаць - знай... - Махорка ўжо са злосцю махнуў галавой, нагнуўшыся ўперад.

- Нямецкая?.. - Боганчык не стрываў, страпянуўся ўвесь, пачуўшы, як сцебанулi па лбе, рассыпаўшыся, валасы. - А ты?.. Што б ты запеў, яшчэ раз гавару, каб да тваёй галавы прыставiлi рульку?.. Татарская морда... Завыў бы... Ды я табе... - ён выняў рукi з кiшэнi i сцiснуў кулакi.

- Не лёг бы, брат, на пясок... Не лёг... I не лягу... - буркнуў, як сам сабе, пад нос Махорка.

Боганчык не помнiў, як учарэпiўся Махорку за грудзi - скамячыў ля шыi чорную кашулю i пачаў круцiць. На кашулi выступiла вада - пот, i Боганчык пачуў, як пацякло па пальцах. Пырснулi на поле ў пясок з-пад рук белыя гузiкi...

- Татарская морда...

Ён пачуў пасля, як яго нехта схапiў за валасы, збiўшы з патылiцы кепку, i цягне. Зазвiнела ў галаве. Ён выпусцiў з рук Махоркаву чорную кашулю i ўбачыў Насту. Яна, упёршыся рукамi яму i Махорку ў грудзi, распiхала iх, што мела сiлы. Пасля закрычала:

- Што сунуўся, як бык? На свайго! На немца не сунуўся... Крычыш, што табе наган прыстаўлялi. Усiм прыстаўлялi... Усёй вёсцы... А ты, Мiрон... яна прыняла руку ў Махоркi з грудзей, трымаючы цяпер аднаго яго, Боганчыка, за рукаво, i загаварыла цiшэй: - А ты, Мiрон, не паскудзь сябе... Не знаеш, з кiм заводзiшся?

Нагнуўшыся, яна падняла з дарогi кепку i, абiваючы ад пяску аб спаднiцу, падала яму, Боганчыку.

- Цяпер смелы... - сказала яшчэ раз, задыхаючыся...

Боганчыку раптам зноў стала ўсяму горача; пачуў, што дрыжаць у каленях ногi.

- Падводы адны... - сказаў ён цiха. - Аж дзе ўжо конi... - i стаў бiць сабе па калене кепкай, выбiваў ад пяску. Сказаў пасля са злосцю, каб не падумалi, што ён, Боганчык, хоча апраўдацца: - А мая галава мне... Ды да любой прыстаў, не так яшчэ затрасецца, каб на карку астацца. Як мiленькая...

Тады ён згледзеў, як Наста стала спопаразку, павярнуўшыся да яго, iшла наперадзе, i падняла вочы, вялiкiя, шэрыя, што спелы лубiн.

- Нешта ты, Iван, дорага ацанiў сваю галаву перад усiмi... - сказала без злосцi, як бы яму, Боганчыку, нiчога благога не думала. - Другiя, вунь, не вярнулiся, не прыбеглi адразу дамоў... Там, можа, - паказала яна рукой уперад на дарогу, - свае галовы паклалi, не прыняслi ў вёску пакантужаныя... - Яна памаўчала, выцерла са шчок пот i аддыхалася: - Нешта я нiколi не вiдзiла, каб цябе твая кантузiя трасла, як ты ў вёсцы ачуўся, вярнуўшыся... I нiхто не скажа, не вiдзiў... I ад партызанаў выкруцiўся... Кантузiяй... Бараду адпусцiў. Пайшоў на хiтрыкi... Ты ж маладзей за мяне. Штаны б злупiць...

- Злупi з яго, Настуля, злупi... - засмяяўся цяпер Панок i закашляўся. Панку цяжка было дыхаць у пыле, у яго аж хрыпела ў грудзях. - А так ён распышэў... У аднаго яго галава... А ў дзяцей нашых - не галовы?.. - Панок зноў закашляўся i сцiх. Iшоў ззаду за ўсiмi, дыхаючы, як рыба на пяску, ажно хаўкаў.

Боганчык яго не слухаў: Панок яшчэ... Трухля... Кашляе, харкае - дохля нiяк не возьме... Ён падумаў, што Наста гаворыць тое, пра што гавораць у вёсцы. Наста не баiцца, скажа ў вочы. Уся вёска тады пра яго языкамi меле, што ён такi-гэтакi... А што iм усiм да таго, якi ён? Канту-узiя... С...кi ў iх ва ўсiх пакантужаны... Калi ў чалавека галава цэлая на плячах, калi ён яе на карку дамоў прынёс, дык усiм не ўгадзiў, зарохкалi, што свiннi. Трэба было прынясцi галаву пад пахай, тады б усе супакоiлiся...

Боганчык пачуў, як яго зноў усяго трасе. "Згараць да аднаго ў агнi, падумаў ён пра вёску, - а свайго не кiнуць... Не-е..."

- А ты, Наста... - Боганчык ужо не мог змоўчаць, чаго пражэшся? Законная такая... Не помнiш, як банку прынясла ад патронаў? Вёску маглi праз цябе спячы... Праз тваю разумную галаву. Ну, хай я ўцёк тады... Збег! А ты што знаеш? Га?! - ён не ўтрываў, закрычаў са злосцi. Пачуў, што душыць кашуля, не дае дыхаць. Хапянуў рукой за каўнер - гузiкi былi моцна ўшыты, не адскочыў нiводзiн, тады пачаў iх адшпiляць усiмi пальцамi. Чуў, што пальцы паслiзлi, сашмыкваюцца i дрыжаць.

Ззаду, за грэбляй ля маста, затахкаў кулямёт, рэдка i глуха: здалёку.

Усе былi адвярнулiся назад, i Махорка загарадзiў цяпер яму, Боганчыку, дарогу.

- Ты Насты не чапай, брат... - сказаў цiха, працадзiўшы праз зубы. Знайшоў на кiм злосць спаганяць. Багамазiць на ўсё поле... Голас падняў... Ды яно, каб зацiш... Чорт бы якi з табой... - ён не дагаварыў i махнуў рукой, той, на якой не было двух пальцаў.

Яны спяшылi сцежкай, адно за адным, даганялi коней, каб павярнуць iх з Кур'янаўшчыны на Людвiноўскую дарогу.

Коней яны дагналi ў вiлах, дзе дарогi сыходзiлiся ў адну: з балота ад саду i з Кур'янаўшчыны ад Крыжа.

Боганчык, сеўшы на калёсы на мяхi, глядзеў цяпер на свежы пясок ля акопаў, якiя парылi кутузаўцы ў самых вiлах. Пясок быў накiданы ад могiлак, адкуль iшлi немцы, ляжаў нават не зацярушаны, не схаваны ад вока. Вiдаць, не стрэлiлi адгэтуль нi разу; капалi, бо была каманда капаць; пасля далi другую каманду, i акопы рылi ў другiм месцы, можа, ужо ля самай Дзвiнасы...

Ён бачыў, што нiхто не сеў ехаць, усе iшлi ззаду ля Януковай падводы, i чуў, як яны гаварылi мiж сабой, бы яго, Боганчыка, i не было на калёсах.

- ...Дык што будзем рабiць, мужчыны?

- Ага... Наста. I ты кажаш, каб астацца ў Людвiнове?

- Праўда. У Людвiнове цiха...

- А раптам немцы?

Ляскаталi калёсы, i Боганчык павярнуў галаву, але ззаду пачалi гаварыць цiшэй.

- А Iван?.. - гэта папыталася Наста ў Махоркi.

- Жарабка не кiне... Я яго знаю... - Махорка гаварыў цiха, нiчога не было чуваць.

- Ды ён кашулi сваёй баiцца.

- Кiнь, Наста... - Махорка загаварыў мацней, зноў як сумысля. - Ён-то настойны i крычыць без сцiханага пра сваю галаву... Але ж... Ды i совiсь...

- ...збег...

Боганчык не пачуў, што яшчэ сказала Наста.

- Мала, Наста, што... - забубнiў Махорка. - Дамоў прыбег... А з дому куды?

- Можа, Мiрон, ён тады i кантужаны, калi так? У партызаны ж не ўзялi?

- У партызаны сiлай не бяруць. А ўцячы - уцёк... З дотаў. З Дзвiнасы. Зямля дыша. Людзi вiдзiлi, як яшчэ шклункi на плячах валок. Нагроб недзе рыззя... На ўловы хадзiў, а ты думала - на фронт? Людзi, Наста, вiдзяць, не ўтоiш. Носiць жа чужыя латы. Адкуль? У Ваўкаўнi, калi нямецкая "рама" над вёскай лётала, у зямлi поркаўся. Схоў рабiў, каб багацце схiнуць... А яшчэ... мабiлiзавалi... Напiнаецца. Хацеў бы, каб яго i не мабiлiзавалi. Хай iдзе немец...

- О-хо-хо... Што там у вёсцы? Знябудуцца, пакуль вернемся... Што гэта будзе?.. Мiрон? Ты ж, можа, ведаеш? На свеце быў...

- Нiчога, Наста, не будзе...

Боганчык ужо не чуў, пра што гаварылi: конi пайшлi з гары, логам, i людзi, пераймаючы падводы, чаплялiся за ляжэйкi. Было чуваць толькi, як мычэў на возе Янук, паказваючы пугаўём на лес, на Людвiнова. Ля яго воза махаў рукамi Махорка: спраўляўся ў Янука, як лучыць за руччом на Кур'янаўскi расцяроб.