Змагарныя дарогi (на белорусском языке) - К Акула

Але вернемся да iншага. Як ужо было ўспомнена, з хаты зьнiкалi ў розныя часы розныя рэчы. Звычайна ў днi, калi гэта здаралася, матка ламала галаву над тым, чаму Коля вяртаўся зь места дахаты пазьней нармальнага. Жанчына хоць тое-сёе й здагадвалася, сама сабе старалася запярэчыць, ня верачы, што зь некалi добрага й маленькага сынка вырас цяпер зусiм не такi, як-бы яна жадала.

Аднойчы бацьку спатрэбiўся мiкраскоп. Звычайна стаяў ён у шафе на палiцы, побач кнiжак, абкручаны паперай. Адчынiўшы шафу, стары Камовiч зьняў паперу й пры немалым зьдзiўленьнi замест цэннае прылады знайшоў нейкую iмiтацыю са шмацьця й палачак. Мiкраскоп зьнiк - калi й куды, няведама. Апавядалi, што пасьля была вялiкая авантура, што сын часьцей сядзеў дома, што сядзеў дома ён не з сваёй волi, а на загад бацькi й што прайшло цi мала часу, пакуль Коля йзноў пачуў поўную вольнасьць. У нiкога ня было сумлеву, што няўдалым майстрам iмiтацыi мiкраскопа быў якраз Коля.

Сваiх трох сяброў ён наведваў часта. Сядзеў, бывала, доўга, й неяк напрыканцы гутарка заўсёды зыходзiла на тэму: як-бы здабыць пляшку "сiвухi". Ягоны найблiжэйшы з гэных трох сяброў, Кастусь Дзежка, вывучыў i даўно ведаў Камовiчаў падыход. Недарма, седзячы на балконе i ўбачыўшы ў вузенькiм завулку Камовiча, Косьця рагатаў:

- Гэй, хлопцы, зiрнiце! I хто гэта, вы думаеце, пляцецца вунь да нас па дарожцы, калi не сам пан Камовiч чарачку жабраваць! Ха-ха-ха! Калi-ж ня верыце, дык зiрнiце вунь на паўаршынны чырвоны нос!

Камовiчаў нос быў зусiм у меру. Тут Косьця пераўвялiчваў. Хоць адведзiны такiя былi нярэдкiя, чарачка знаходзiлася амаль заўсёды. Купiць "сiвухi" ў Вiльнi было лёгка, хiба што грошай не ставала. Пасьля п'янства прыходзiлi песьнi, а часамi й спрэчкi.

Звычайна пасьля такога вечару гаспадарова сястра, пяцiдзесяцiгадовая дэвотка, прыходзiла ў пакой студэнтаў i чытала iм маралi, якiх яны не слухалi.

Далёка заавансаванымi сябрамi з гэтай тройкi былi Сымон Спарыш i Вiктар Караткевiч. Паходзiлi з суседнiх вёсак i сядзелi на адной школьнай лаўцы ад пятае клясы пачатковае школы ды разам трапiлi ў Вiленскую гiмназiю.

У канцы травеня, якраз пасьля сканчэньня заняткаў, усе тры разам з Камовiчам добраахвотна паступiлi ў Школу Камандзераў БКА ў Менску. Такiм чынам трапiлi яны ў лiк тых чорнаапранутых юнакоў, што мелi быць асноваю новастворанае Беларускае армii. Хаця-нехаця сяньня маршыравалi побач з жаўнерамi Вэрмахту з той толькi рознiцай хiба, што тыя ехалi аўтамашынай, а яны валаклiся пехатой.

VIII

Конi цягнулi пад горку вольна, хаця ня былi яшчэ перамучанымi.

- Пайшоў ты! Я ця... нооооо! - паганяў Камовiч i часта сьцёбаў дубчыкам малога конiка.

Iшлi доўгi час моўчкi.

- Вы зiрнiце, хлопцы, назад, - адазваўся Вiктар, - цi вы ўяўляеце, што-б гэта было, каб сюды паказалася хоць пару зьнiшчальнiкаў? Ай-я-яй, я-яй! Я хацеў-бы бачыць, як гэтая банда выглядала-б. Бальшавiкi, вiдаць, ня ведаюць, дзе iхняе жнiво. Гэта-ж падумаць толькi - такi дзень i нiводнага самалёту!

Хлопцы азiрнулiся. Якраз узьехалi на горку. Ззаду на дарозе, што бегла тут праз глыбокую лагчыну аж да небакраю суседняга ўзвышша, цягнуўся адзiн суцэльны двухрадовы шнур вайсковых вазоў. Некаторыя былi наладаваныя рознымi матэрыяламi, iншыя - перапоўненыя жаўнерамi. Яны ўздымалi за сабою шырокую й густую лявiну пылу, што павольна асядаў на прыдарожныя кусты, дрэвы й збожжа. Зь левага боку дарогi, на нядаўна выежджанай паласе, можна было заўважыць шмат конных хурманак. Запрэжаныя ў вадзiночкi, яны былi пераладаваныя ўсякiм хатнiм дабыткам. Ехалi на iх дзецi й старэйшыя, а дужыя валачылiся побач. Гэта былi калгасьнiкi, што не хацелi больш падпасьцi пад эксплуатацыю Сталiна.

- Так, тут можна было-б нарабiць кашы, - згадзiўся Кастусь.

- Ты пабач, - заўважыў ён, - нашы пераходзяць на правы бок дарогi на лагчыну. Можа, затрымаемся?

- Ага, так. Затрымоўваюцца. Ну, ужо час, - адказаў, зiрнуўшы на гадзiньнiк, Вiктар.

Была адзiнаццатая. Прайшло добрае паўгадзiны, пакуль цэлая калёна перабралася цераз заграможджаную шашу. Спынiлiся ў паўкруглай шырокай лагчыне, што з паўночнага боку была абмежаваная высокiм гонкiм лесам. На сенажацi ляжалi нязграбленыя, прысохлыя да зямлi, пару дзён таму назад скошаныя пракосы сена. Канюхi на пачаканьнi падкiнулi па ахапку коням, а хлопцы пачалi зыходзiцца ў грамадкi, хто й дзе да сваiх. Загад коратка гаварыў: затрымацца! Той цi другi зьдзеў чаравiкi ды аглядаў папрэлыя ад маршу ногi, рэдка хто ўзяўся за кавалак хлеба. Праўда, ужо была абедняя пара, але смага больш дакучала, чымся голад, а вады навокал ня было вiдаць.

Тым часам капiтан Шнайдар i Мiкула ды iншыя беларускiя й нямецкiя афiцэры воддаль сабралiся ў гурт i штось радзiлi. Гаварыў Шнайдар. У правай руцэ трымаў тонкую палачку, паказваў ёю на вазы й на хлапцоў. Хутка разыйшлiся. Немцы пайшлi ды па чарзе аглядалi хурманкi, а капiтан Мiкула паклiкаў да сябе юнакоў. За колькi хвiлiн сабралiся яны навокал афiцэра, й Сымону выдалася, што было iх менш, чымся выйшла зь Менску. Некаторыя, вiдаць, пайшлi сваймi дарогамi, куды й чаго - тым часам было няведама. Але Мiкула не казаў пералiчваць.

- Слухайце, хлопцы, уважна! - пачаў ён голасна. - Тое, што вам зараз скажу, ня будзе вельмi прыемным. Датычыць гэта нашых iнструктараў-немцаў, якiх ня зьбiраюся ў гэтым часе й месцы крытыкаваць. Як вы бачылi, перад хвiлiнай гаварыў да нас капiтан Шнайдар. Згодна зь ягоным загадам, у далейшую дарогу ўсе немцы паедуць асобна вазамi, а мы маем iсьцi пехатой. Нам пакiнуць толькi пяць хурманак, на якiх павязецца харчы й амунiцыя. Усю рэшту - колькi там вазоў?

- Восем... - адказаў нехта.

- Усе, значыцца, гэныя вазы забяруць яны з сабою. Бачыце, якраз цяпер немцы вазы выбiраюць. З кожным з тых, выбраных немцамi вазоў, паедзе адзiн канюх, якi сваю работу ведае. Усе iншыя пойдуць ззаду. Загадана ўсiм кiравацца на Вiльню. Затрымаемся там дзесьцi ў мурах былога гэтто паблiзу Нямецкай вулiцы. З прычыны таго, што дарога перад намi далёкая, раджу вам асабiста, каму толькi ўдасца, садзiцца на спадарожныя нямецкiя машыны, бо пехатой, хто ведае, цi дойдзеце. Хто можа - няхай ад Маладэчна едзе таксама цягнiком. У Вiльнi на станцыi, а таксама ў горадзе, будуць некаторыя з нашых, ад якiх даведаецеся аб зборным пункце. Стрэльбы раджу браць з сабою для собскае бясьпекi. Гэта будзе ўсё. Пытаньнi?

Колькi хлопцоў засталося пры капiтане, iншыя-ж паразыходзiлiся да сваiх рэчаў i радзiлiся, як найлепш кiравацца ў далейшую дарогу. Шмат зь iх ахвоцiлася на нямецкiя машыны й кiравалася да шашы. Тым часам iнструктары-немцы павыбiралi найлепшыя хурманкi й клiкалi канюхоў ды загадвалi пераладоўваць свой багаж зь iншых на выбраныя.

- Слухай, Коля! - зьвярнуўся да Камовiча Кастусь Дзежка. - Кiдаем к чорту наш воз. Няхай гэныя швабы на iм едуць, а мы, калi ўдасца, давай паедзем машынай. Ты ведаеш, колькi ты часу будзеш з гэнымi брухатымi валачыцца!.. Але пабач! Немцы твайго воза не выбралi. Дзе там хто захоча ехаць на такiм здохленькiм конiку.