Дарагая, мiлая мадам (на белорусском языке) - Роже Гренье

Гренье Роже

Дарагая, мiлая мадам (на белорусском языке)

Ражэ Грэнье

"Дарагая, мiлая мадам..."

Пераклад: Л.Казыра

На вулiцы дэ Клеры, акурат ля газетнага выдавецтва, я спаткаў свайго старога сябра Луi Рэнье. Такую падзею, вядома ж, нельга было не адзначыць. Зрэшты, сустракаемся мы з iм амаль штодня i кожны раз адзначаем нашы спатканнi. Заходзiм у бiстро, якое тут ведае кожны, таму што там падаюць цудоўнае белае вiнаграднае вiно сансэр. Але сёння вельмi горача, i мы заказваем пiва. Мы якраз дапiвалi свае бакалы, як да стойкi падышоў сутулаваты стары чалавек. I тут Рэнье штурхае мяне i цiха пытаецца:

- Ты ведаеш яго?

- Не.

Перакананы, што цяпер кожнае яго слова будзе для мяне цiкавай нечаканасцю, Рэнье працягвае:

- Ды гэта ж ён вядзе рубрыку свецкай хронiкi ў газеце "Вi галуаз". А псеўданiм у яго - Фрынэ.

Мы глядзiм, як Фрынэ адным махам выпiвае шклянку вiна i хуценька падаецца да выхаду.

Я заказваю яшчэ пiва.

- Ну i Фрынэ, - паўтарае Рэнье i весела смяецца.

А мяне агортвае цяжкi, дакорлiвы, неадчэпны ўспамiн... Чамусьцi заўсёды летам, калi ад спякоты няма паратунку нi на дварэ, нi дома, нi ў бюро, калi замiрае жыццё ўсяго горада i тыранiя штодзённых бясконцых клопатаў адыходзiць на заднi план, нiбы ў марыве паўстаюць перада мной эпiзоды мiнулага. Мяне хiлiць да меланхолii. З горыччу пачынаеш думаць, што i ты сам, i ўсё вакол цябе - такое самае, як i год назад: тое самае бiстро, той самы субяседнiк, тое самае пiва...

Дык вось, гэты Фрынэ, якi вымушаны лгаць сваiм чытачам нават пра сябе самога (а што зробiш, калi трэба жыць, зарабляць, плацiць за свае рэдкiя радасцi, як тая шклянка вiна), - гэты стары ўжо чалавек, якi ва ўяўленнi тысяч чытачоў кожны тыдзень паўстае перад iмi ў новай iпастасi: то таямнiча-загадкавай, то экзальтаванай, то разбэшчанай натурай, што спалучае ў сабе антычную бессаромнасць з парыжскай фрывольнасцю, - гэты наiўна-хiтраваты падзёншчык нечакана прымусiў мяне ўспомнiць пра Галабэра.

Шмат агульнага ў гэтых тыпаў. Як цяпер бачу перад сабой Галабэра: непрыгожы перакошаны твар, аднавокi, ускудлачаныя нячэсаныя валасы, зашмальцаваны, пакамечаны касцюм... I вось - такому чалавеку даручылi весцi жаночую рубрыку на радыё. Што прывяло яго на гэтую пасаду? Выпадковасць? Чыясьцi спагада? А можа, насмешка лёсу? Як бы там нi было, гэтае бяздарнае пудзiла, якое цудам пазбегла жабрацкай долi, кожны раз пачынала сваю перадачу з адной i той жа сакраментальнай фразы: "Дарагая, мiлая мадам..." I паверце, ён зусiм не жартаваў. Чалавек стараўся як мог...

Зрэшты, я i сам тады яшчэ верыў у радыё. У тую пару я быў адказным за падрыхтоўку радыёперадач для насельнiцтва аднаго вострава, якi знаходзiцца ў Iндыйскiм акiяне. Сёння я толькi пацiскаю плячыма, калi ўспамiнаю, з якой стараннасцю, з якой любоўю карпеў я тады над апошнiмi паведамленнямi, прыдумваў новыя рубрыкi, падбiраў музыку, кампанаваў перадачы. Паўтаруся: тады я верыў у радыё.

Спачатку праграмы непасрэдна iшлi ў эфiр на кароткiх хвалях. З прычыны аддаленасцi вострава i рознiцы ў часе наша перадача пачыналася ў чатыры гадзiны ранiцы. Два гады давялося мне недасыпаць, уставаць нi свет нi зара i несцiся ў студыю. А потым высветлiлася, што наш перадатчык мог пасылаць радыёсiгналы не далей чым на 50 кiламетраў ад Парыжа...

Пасля гэтага мы пачалi запiсваць перадачы на грампласцiнкi, якiя дастаўлялiся на востраў i ўжо там, на месцы, перадавалiся ў эфiр. Колькi клопату мелi мы ад гэтай праклятай "сiнхранiзацыi" - гэта значыць стыкоўкi пераходаў з адной пласцiнкi на другую. Не буду хвалiцца, але работа гэтая патрабавала неверагоднай дакладнасцi i спрыту.

Пазней я даведаўся, што перадачы нашы выпускалiся ў эфiр з васьмi гадзiн ранiцы па мясцовым часе. А паколькi на востраве рана ўставаць не вельмi любяць, то ставiць нашы пласцiнкi даручылi прыбiральшчыцы-мурынцы. Яна i ставiла iх, як ёй хацелася. I каму была патрэбна наша "сiнхранiзацыя"?!

Але прагрэс браў сваё. Мы сталi запiсваць перадачы на магнiтафон, а плёнкi самалётам адпраўлялiся на востраў. Неўзабаве рэдакцыя атрымала ўдзячнае пiсьмо: "Шчыра дзякуем вам, што дасылаеце чыстую плёнку. У нас, ведаеце, гэта вялiкi дэфiцыт". Аказалася, што самалёт, пералятаючы тропiкi, кожны раз трапляў у магнiтныя буры, якiя сцiралi ўсе нашы запiсы.

Ну а што ж было потым? - спытаецеся вы.

А справа ў тым, што нiякага "потым" не было, бо востраў атрымаў сваю незалежнасць.

- Пачакайце, а Галабэр?..

Высока пад столлю вялiзныя лопасцi вентылятара перамешваюць душнае, цяжкае паветра... Сумна, змрочна на душы. Слухаю балбатню Рэнье, а сам толькi i думаю пра Галабэра...

Дык на чым жа гэта я спынiўся? А, рыхтаваў я, значыцца, тыя радыёперадачы, якiя не мелi слухачоў. Радыёстудыя тады знаходзiлася побач з Елiсейскiмi палямi. Я дакладна нiколi не ведаў, на сёмым цi на восьмым паверсе была наша рэдакцыя, бо будынак вечна то рамантавалi, то штосьцi надбудоўвалi, то штосьцi перагароджвалi, i паступова ён ператварыўся ў нешта такое, да чаго нават сам Дэдал*, напэўна, не змог бы дадумацца. Каб трапiць да нас у студыю, трэба было падняцца па знадворнай жалезнай лесвiцы, прайсцi па доўгiм звiлiстым калiдоры, спусцiцца на некалькi прыступак, зрабiць паварот, зноў падняцца i нарэшце адолець яшчэ адну лесвiцу, якая вяла ў цесную пракураную каморку. Гэта i быў мой рабочы пакой.

* Дэдал - персанаж старажытнагрэчаскай мiфалогii, якi ўвасабляў тып унiверсальнага генiя.

Зрэшты, у чэраве гэтай пачварнай будынiны знаходзiлася яшчэ нейкая рэдакцыя. Праўда, калi я прыходзiў на работу, супрацоўнiкi гэтай рэдакцыi ўжо збiралiся дамоў i жыццё там замiрала.

Калi ж канчаўся мой працоўны дзень, я з цяжкасцю пераадольваў бясконцыя калiдоры i лесвiцы, якiя адгароджвалi мяне ад навакольнага свету, спускаўся ўнiз i шукаў у зацемненым холе дзверы на выхад. Звычайна тут, ля выхаду, у крэсле спаў нейкi чалавек. Я лiчыў, што гэта начны вартаўнiк. Аднойчы я заўважыў, што ён не спiць, i павiтаўся з iм, нiбы са старым знаёмым. Ён кiўнуў у адказ.

- Я вось адстраляўся ўжо, а вам доўга яшчэ? - запытаўся я.

I тут толькi я звярнуў увагу, што адно вока ў яго заплюшчанае, нават тады, калi ён не спiць.

- Я i сам не ведаю... Цяпер мне ўсё роўна... Усё скончана... - з болем вымавiў чалавек.

- Як... усё скончана? - не зразумеў я.

- Як? Як? Закрылi нашу газету. Здалi апошнi нумар. Вось i ўсё.

Цяпер толькi да мяне дайшло, што гэта нiякi не вартаўнiк, а бедалага-журналiст.

Я спытаўся, што ён тут робiць начамi.

- Сплю, - адказаў ён.

- Гэта я i сам бачу.

- Я жыву за горадам. Калi мая работа заканчваецца, электрычкi ўжо не ходзяць. Пакой у гатэлi мне не па кiшэнi, вось я i чакаю тут першай электрычкi.

- А новай работы вы сабе не падшукалi?

- Не.

- Дрэнь вашы справы...

- Ды куды ўжо горш, - пагадзiўся ён i зручней прымасцiўся ў крэсле. Усяго вам добрага, - горка ўсмiхнуўся ён. - Я так перахваляваўся, што не магу заснуць.

Я запрасiў яго выпiць па шкляначцы, i мы рушылi ў адзiны бар, якi быў адчынены ў гэтым квартале ў такi познi час. Акрамя нас, у бары сядзелi некалькi вадзiцеляў грузавiкоў ды нейкi цiхi п'янiца. Новы беспрацоўны расказаў мне пра сваё жыццё. Быў ён з тых журналiстаў, хто прыносiць няшчасце. У рэшце рэшт паверыў у гэта i я. Бываюць такiя людзi: варта толькi ўзяць iх на работу, i праз два-тры месяцы газету цi часопiс закрываюць. Мой новы спадарожнiк меў непасрэднае дачыненне да ўсiх парыжскiх выданняў, якiя закрылiся ў апошнiя дзесяць гадоў. Зрэдку яму давалi мiзэрную кампенсацыю, а найчасцей ён заставаўся нi з чым.

Я паспрабаваў прыкiнуць, цi нельга было б падшукаць якi-небудзь занятак майму новаму знаёмаму ў нас на радыё. Але нейкае цьмянае нядобрае прадчуванне стрымлiвала мяне. Як-нiяк я меў справу з чалавекам, якi стаў жывым увасабленнем бяды i няшчасця. А можа, прычынай маёй насцярожанасцi быў яго непрыемны выгляд? Я ўжо гаварыў пра малапрывабную знешнасць гэтага бедака. А тут яшчэ гэтая яго лёкайская ўсмешачка! Я заўважаў у iм нейкае амаль няўлоўнае адхiленне ад нормы, якое, бадай, можна растлумачыць яго заўсёднымi няўдачамi, - зрэшты, i ад такога тлумачэння яно не рабiлася менш агiдным.

Галава ў мяне разбалелася, думкi блыталiся. Непрыемнае, трывожнае пачуццё ахапiла ўсю маю iстоту, i я пачынаў ясней i ясней усведамляць, што ў маiх адносiнах да такiх людзей, як Галабэр, было штосьцi фарысейскае. Вось так нечакана адкрыў я для сябе яшчэ адну iстотную рысу, а можа, i самы галоўны недахоп маёй натуры.

- Самае сумнае, - працягваў мой субяседнiк, - што я не адзiн. У мяне жонка i дванаццацiгадовы сын. Дзякуй богу, хлопчык жыве ў пансiёне i не бачыць усяго гэтага.

I тут Галабэр дастаў з кiшэнi шпiльку i пачаў засяроджана калупацца ў зубах...

Мы развiталiся, а мне ўсё больш было не па сабе ад думкi, што я ў нечым вiнаваты перад гэтым чалавекам.

У наступную ноч, скончыўшы перадачу, я зноў убачыў яго ў холе. Ён сядзеў у тым самым крэсле i на гэты раз спаў глыбокiм сном. Мяне гэта так здзiвiла, што я адразу пабудзiў яго. Ён незадаволена расплюшчыў сваё адзiнае вока.